-ХОРИГДОХ ХУГАЦААНДАА НОХОЙ Ч ШИНШЛЭХЭЭРГҮЙ ХООЛ ИДЭЖ, ХАРААЛЫН ҮГЭЭР ҮРГЭЛЖ ХЭЛҮҮЛЖ, СЭТГЭЛ ЗҮЙН ДАЙРАЛТАД БАЙНГА ӨРТСӨН ЗАЛУУС СУЛЛАГДАНГУУТАА ХҮҮХДҮҮДЭЭ ӨНЧРҮҮЛЖ, ЭХНЭРЭЭСЭЭ САЛЖ БАЙНА-

         Гэр бүлийн хүчирхийллийн дуудлага хоногт хэдэн зуугаараа ирдэг болсон гэдгийг цагдаа нар онцолж байна. Мөн цагдан хорих төвд эрчүүд гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдсэний улмаас хэдэн зуугаараа ирж байгаагаас ачаалал нь хэт их нэмэгдэж байгаа гэдгийг Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын ажилтнууд хэлж байлаа. Саяхан  загвар өмсөгч Э гэх залуу шүүхээс гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдсэн гэм буруутайд тооцогдож, 15 хоногийн баривчлах ялаар шийтгүүлсэн талаараа нэгэн нэвтрүүлэгт оролцох үеэрээ ярьсан. Тэрбээр өөрийгөө төлбөртэй өрөөнд байсан хэмээгээд зогсохгүй нэг залуу ус солигдож гэдэс нь эвгүйрхсэн. Түүнээс болоод өмдөндөө бие засаж, олон хүмүүсийн дунд эвгүй байдалд орсон. Ингээд баривчилгааны хугацаа дуусаж гэртээ ирээд эхнэрээ онц хэрцгийгээр хөнөөсөн тухай ч дэлгээд авсан. Эндээс баривчилгаанд очсон залууст хууль, хяналтынхан ямар нэг сэтгэл заслын үйлчилгээ үзүүлдэггүй, хорьж байгаад л сулладаг байж болзошгүй нь харагдаж байгаа юм. Үүний баримт гэж болох өөр нэг жишээ нь өнгөрсөн намар Сүхбаатар аймагт гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэж цагдан хоригдсон эр суллагдаж очингуутаа эхнэрээ олон удаа хутгалж, амь насыг нь хөнөөсөн аймшигт хэрэг гарсан байдаг.

           Иймд бид гэр бүлийн хүчирхийллийн хэргээр өнгөрсөн сард баривчлах ялаар шийтгүүлсэн иргэн Ж-тай Цагдан хорих төвийн орчин нөхцөл болон шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ангийн алба хаагчдын зан харилцааны талаар  ярилцлаа.

-Та саяхан гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдсэн гэх үндэслэлээр зөрчлийн хэрэгт буруутгагдан 15 хоног баривчилгаанд явсан гэсэн. Энэ талаараа тодорхой мэдээлэл өгөхгүй юү. Алба хаагчид та бүхэнтэй хэрхэн харилцаж байсан талаар яриагаа эхлэх үү.  Өөрөөр хэлбэл,  та бид хоёрын ярилцлага хүний эрх хэрхэн зөрчигдөж байгаа талаар юм шүү?

        -Миний хувьд өөрийн буруугаас болж баривчлах ялаар шийтгүүлсэн.  Согтууруулах ундаа хэтрүүлэн хэрэглэсэн үедээ гэр бүлийнхэнтэйгээ чанга дуугаар  хашхирч харилцсан учраас хажуу айл тав тух алдагдуулсан хэмээн цагдаад дуудлага өгсөн байсан. Үүнээс болж дүүргийн цагдаа шалгаж эхэлсэн. Зөрчлийн хуулийн дагуу торгох гэж байсан гэсэн. Харин цагдаагийн надад хандаж байгаа хандлага, харилцаж, ярьж байгаа байдал тааруу байсан учир би “Торгуулахгүй, гэрийнхэндээ нэг ч удаа гар хүрээгүй” гэдгээ хэлсэн. Гэтэл шүүх рүү шилжүүлчихсэн байсан. Ингээд л баривчилгаанд явсан гэсэн үг.

          Хүүхдээ хичээлийг нь хийлгэх гээд халбагаар гар руу нь цохисон гэсэн аав надтай хамт байлаа. Хүүхэд нь цагдаад дуудлага өгчихсөн юм билээ. 12 настай хүүхэд л цагдаа руу “Аав намайг зодоод байна” гээд утасдаж байна гээд бод доо. Мөн 70 гаруй насны нэг өвгөн ч байсан. Ач охин нь хичээлээ хийхгүй болохоор нь алгадчихсан гэсэн. Тэгсэн бэр нь хүүхэд зодсон гээд л цагдаа дуудчихсан. Уул уурхайд ажилладаг гээд нэг залуу байна. Эхнэрт нь цалингийнх нь карт байдаг. Ажлаасаа буугаад ирэхээр бүх мөнгийг нь үрчихсэн. Найз нөхөдтэйгөө уулзаад гадуур дотуур яваад дуусгачихсан сууж байдаг гэсэн. Үүнээс болоод маргаан үүсээд түр тар хийсэн.  Гэтэл хадам ээж  нь цагдаа дуудаад, бариад өгчихсөн. Өмнө нь нэг удаа дуудаж байсан болохоор шууд баривчилгаанд явж байгаа юм.

          Мөн гэр бүлийн гадуурх харилцаанд ороод баригдаж, хэрүүл маргаан зодоон цохиондоо тулсан залуустай хамт шүүхээр орсон. Цахим шүүх хурал гэж элгийн юм болсон. Өөрийгөө ч өмгөөлөх эрхээр хангахгүй. Шүүгчийн туслах нь цагдаа нарын оруулж ирсэн хүмүүсийн нэрсийг харж байгаад хүн бүрт адилхан хорих хоног зоож, тэрийг нь хэвлэж гаргаж өгдөг. Шүүгч нь тэрийг нь уншаад шууд алх цохичихдог. Ингээд л баривчилгаанд явж байгаа юм. Үнэндээ тэр хүмүүс дотор хэлмэгдсэн залуус олон байсан. Эхнэр нь уйлаад л, өөрөө уурлаад л машинд ачигдаж байгаа юм.

-Цагдан хорих төвд юу өрнөсөн бэ?

         -Өдөржин пи си арын шинжилгээ өгсөн. Ингээд цагдан хорих төвд очсон. Миний хувьд Налайх дүүргийн наахна байдаг цагдан хорих төвд очлоо. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын алба хаагчид биднийг угтаж аваад баахан хараал урсгаж, бүх хувцас нэгжиж тамхи, бусад эд зүйлсийг хураад аваад найм наймаар нь нэг өрөөнд хорьсон. Ямар өнгөтэй нь мэдэгдэхгүй болсон хөнжлийн даавуу, гудас хоёр өгсөн. Юу ч үнэртээд байгаа нь мэдэгдэхгүй. Анх ороход янз бүрийн амьдралтай олон эрэгтэй хоригдож байгаа болохоор  шивэр, хулмас холилдсон эхүүн үнэр хамар цоргиж, огиулж байгаа юм. Нүднээс  нулимс гараад юунд ороод ирчихсэн юм бол гэж эрхгүй бодогдсон. Яваандаа үнэрт нь дасаад толгой хагарах гэж байгаа юм шиг л өвддөг юм билээ. Эндээс л жинхэнэ хүний эрхийг улан доороо гишгэсэн амьдрал эхэлж байгаа юм шүү дээ.

         Хөгшин настай хүн анх удаа хоригдож байгаа болохоор даралт нь ихсэж, зүрх нь дэлсээд эхэлж байгаа юм. Өдөржин ачигдаж ирсэн хүмүүс тэр оройдоо машиндсан дотор гэдэстэй будаатай шөл гэж ямар ч амтгүй, амнаас унах шахсан угаадас шиг шөлийг түүхий талхтай идсэн болоод унтсан. Түүхий талхнаас болсон юм уу тэнд хоригдож байгаа шинэ хүмүүсийн гэдэс нь гүйлгэж эхэлсэн. Энд тэндгүй хашгираад бие засах газарт өмдөө барьсан залуус дүүрч байгаа юм. Дундуур нь даралт буулгах эм уусан настай хүмүүс хөнгөн бие засах гээд дугаарлаастай. Тэндээс “Эргүү малнууд минь хурдал. Тэнэг, зөнөг, гэдсээ мэдэж идэхгүй яасан юм бэ” гэж хорих ангийн ажилтан буюу хуягуудын уур уцаартай хашхираан сонсогдоно.

        Хуягууд төрийн албан хаагч гэж хэлэхийн аргагүй, хүний амнаас ийм хараалын үг гардаг билүү гэж гайхтал бусдыг харааж зүхнэ. Бараг тийм харилцаанаас нь болж баривчилгаанд ирсэн залуус бүгд хайрлаж дурлаж, хамт амьдарна гэж авч суусан эхнэрүүдээ үзэн ядаж, шоронгийн умгар өрөөнд тарчилж суудаг. Эндээс гараад “Эхнэрээ ална. Хэвтэрт ортол нь нүднэ” гэж шүд зуух залуус ямар олон байсан  гээч. Ихэнх нь эхнэрээсээ сална гэж ярьж байна лээ. Хууль сахиулж байгаа хүмүүсийн харилцаа, орчин нөхцлөөс болоод ийм л нөхцөл байдал бий болж, олон залуу гэр бүл салж байна лээ. Хуулиар эхнэр нь гомдолгүй гэж хэлсэн ч хамаагүй. Шууд баривчилгаанд явдаг. Энэ нь хууль хэт хатуу байгаагийн гол алдаа болчихож байгаа юм.

         Эхнэрээ хайрлахгүй зоддог, араатан шиг авиргүй  олон залуу тэнд байсан. Нийгмийн золиос юм уу гэж бодсон.  Эхнэр нь хорих ангид эргэж ирэхээр гарч уулзахгүй. Өрөөндөө хараал урсгаж  “Ална даа, чамайг” гээд л занаад холхиод байх.  Ер нь хадмууд гэх хүмүүс л гэр бүлийн амьдралд нь их оролцдог нь тэндээс илт мэдрэгдэж байгаа юм. Түүнээс болж мөн ч олон хүн ирж байна. Бас амьдралын төлөө зүтгэж байгаа нөхрөө хуурдаг, хүний мөсгүй зан гаргадаг эмэгтэйчүүд яасан ч олон болчихсон юм бэ дээ.

-Хоол, унд нь үнэхээр хүн идэх аргагүй юм уу?

       -Би цэрэгт явахаас эхлээд олон газар ажиллаж, сайн муу хоол идэж явсан. Үнэндээ усан шөл хийж өгнө. Амт шимт юу ч байхгүй. Талхны гурил нь түүхий, дан усан шөл, ганц нэг төмс ногоо хийсэн. Тэгсэн мөртлөө гурав хоноод хуушуур хийж зарна. 10 мянган төгрөг аваад л гурван хуушуур. Гэрийнхэн рүү нь утсаар яриулж дансаар мөнгө шилжүүлүүлнэ. Тэгээд 10500 төгрөг дансандаа авдаг. Хоолгүй өлсгөлөн хүмүүс чинь бараг бүгд хуушуур захиалж иднэ. Хорих ангийн энэ бизнес гэмээр юм уу. Ажилтнууд нь ашиг олж хувааж авдаг юм шиг байна лээ. 200 гаруй хүн хуушуур захиалж идлээ гэхэд мөнгөн дүн нь өндөр гардаг. Гаднаас ямар ч хоолны амтлагч оруулахгүй. Хуушуур идлээ бас бие засах өрөөнд дугаарлаастай. “Энд хүн өмдөндөө бие заслаа” гээд орилж, хашгираад байхад л хорих ангийн ажилтан онгойлгож өгөхгүй. Манай даралт ихэсдэг настай хүн шөнө бие засах өрөө ордог болохоор арай гэж шөнөөр хаалгаа онгойлгож хонодог. Дан залуус байгаа өрөө дангинатал цоожтой хононо шүү дээ. Ариун цэврийн нөхцөл байдал, хүний эрх, цар  тахлын үеийн бүх журам, заалт баривчилгааны өрөөнд юу ч байхгүй.  

-Тамхи гурван ширхэг нь арван мянган төгрөг гэсэн. Энэ үнэн үү?

       -Үнэн. Гаднаас тамхи оруулахгүй. Гаднаас юуч оруулж болохгүй гэсэн дотоод журамтай. Тиймээс тамхи нүдний гэм. Сэргэлэн, танилтай хүмүүс нь ямар нэгэн аргаар  шүдэнд, асаагуур оруулаад ирдэг. Тэрийг нь олуулаа хуваагаад татна. Бараг утаа гаргахгүй шүү дээ. Тамхи асаангуут өрөө болгоноод тамхи үнэртэж байна гээд л орилолдоод сармагчин шиг л хаалга үүдээ балбаад сүйд хийнэ. Өнөө муу баривчлах төвөө нураачих шахна. Хорих ангийн ажилтнууд тэнд хаан шиг л бусдыг дээрэлхэж харилцана. Бас тамхи зарна. Гурван ширхэгийг арван мянгаар авсан тохиолдол бий. Мөн тамхи олдохгүй болохоор липтэн цайг сонинд ороож татна. Хоолой гашуун оргиод ханиалгаад хэцүү. Хүн тэнд шөнө унтах боломжгүй. Сэрүүн хэвтэж хоноод өдөржин суугаад бие чилээд, дотор давчдаад даанч хэцүү.

-Төлбөртэй өрөө байдаг гэсэн үнэн юм уу?

        -Төлбөртэй өрөө нь хоногийн 45 мянган төгрөгийн төлбөртэй. Өрөөндөө гурвуулаа байж болдог. Төлбөртэй өрөө авахгүй бол ганцаараа байж болно. Өрөөндөө бие засах газартай. Бас хөнжил нь дулаахан болохоор даардаггүй гэсэн.

-Хүний эрхийг ноцтой зөрчиж байгаа хууль, хяналтынхныг прокурорт хэлж болдоггүй юм уу?

       -Хорих ангийнхан прокуроруудаас айдаг юм билээ. “Прокурор ирлээ” гэхээр энд тэнд гүйлдээд “Элдэв юм яривал ална” гэж сүрдүүлээд, бүх зүйл эмх замбараатай болно. Хэдхэн хоног хоригдохдоо хэл ам хийгээд яах вэ гэж бодсон. Түүнээс шүүх ажиллагаанаас эхлээд хүний эрх зөрчиж байна. Хүнээс ямар гэмт хэрэг үйлдсэн бэ гэдгийг асуухгүйгээр шууд цагдан хорих нь буруу. Орчин нөхцлийг нь сайжруулахгүй бол шөнө хөлдөж үхэх гээд өдөр нь давчдаж унах гээд мөн ч хэцүү газар байна лээ. Гяндангаас дор нөхцөл байдалд олон зуун залуус хоригдоод гарч байна. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын дарга Загджав хорих ангийн ажилтнуудад бусадтай хүндэтгэлтэй соёлтой харилцах арга хэмжээ авахгүй бол аав шигээ, өвөө шигээ хүнийг  п.., мал, новш,  гэх мэт хараалаар байнга харааж байна. Нохой ч шиншилж идэхээргүй хоол ундтай баривчилгааны газарт олон хоног хоригдсон залуус суллагдангуутаа олон хүүхдээ өнчин болгож, эхнэрээсээ салж байна. Энэ хуулиа эргэж харах, гэм буруутны шалтгаан нөхцлийг тодорхой болгодог болох хэрэгтэй юм байна гэж бодогдсон доо, тэнд.