Ертөнц бүхэлдээ- театр
Ер нь эр эмгүй- бүгд жүжигчид
Гарч орж, тэд өөрсдийнхөөрөө
Ганцхан дүрд тоглож байдаг
Уильям Шекспир
“Хүн бүхэн амьдралд дүр бүтээдэг” гэдэг эртний Грекийн софист философичдын үеэс улиг шахуу болсон ишлэл.
Мэдээж хүн бүхнээс сайн муу элдэв дүрийг амьдрал биднээс нэхдэг. Хэр чадлаараа тэрхүү оногдсон ”дүр”- дээ тоглож, дүрдээ итгэж, унаж босож, урваж шарвасаар энэ хорвоог туулдаг. Хүн бүхэн зөв сайхан, буруу солгой хамаагүй дуу дуулдаг шиг л ойлголт. Харин бүгдэд байх дуулах, бүжиглэх, жүжиглэх, зохион бичих боломжоо урлагийн хэмжээнд урлах гэдэг тусдаа асуудал. Өөр түвшний оюун санааны үйл хэрэг. Францын жүжгийн зохиолч Саша Гитри/1185-1957/ ” Зарим хүмүүсийн онцгой чадварыг эс тооцвол бүх хүн жүжигчин байдаг.” гэж хэлсэн нь өнөөх “амьдралд хүн бүхэн дүр бүтээдэг” хэмээх сонгодог афоризм шахуу болсон хэлцийн утгатай дүйнэ. Харин “зарим хүмүүсийн онцгой чадвар” гээч нь авьяасын тухай тодотгол гэдэг нь тодорхой. Авьяас бол Д.Намдаг гуайн тодорхойлолтоор ердөө “эмзэглэл” шүү дээ.
“Парисын дара эхийн сүм”-ийн хамба ламтан Фролло, Квазимодо шиг нуруу бөгтөр, царай муу, эрэмдэг зэрэмдэг биш. Гэхдээ гаднаа гэмгүй ариун санваартан мэт боловч дотоод бодол сэтгэл нь эрэмдэг этгээд. Ийм хүмүүс одоо ч бидний дотор сайхан инээгээд алхаж амьдарч яваа. Бүр олноос онцгой сайхан инээж, мөр алгадаж, үнэн төрхөө сайхан багаар нуугаад өс хонзон, атгаг санаа, дур хүслийнхээ хар хорыг хаа цацах газраа анаж хүлээж байгаа. Энэ л Фролло ламтны дүрийг бүтээсэн П.Цэрэндагва жүжигчний эмзэглэл.
Тэр л эмзэглэл ”Нора” жүжгийн Торвальд Хельмерт ч бас илэрнэ. Хувиа хичээсэн өтөл дорой биш хэвийн зан төрхтэй, эхнэртээ халамжтай бүр өмгөөлөгч боловч цагаа тулахаар хэн ч болж хувирч мэдэх өөрийгөө сайтар ”өнгөлөн далдалсан” бэртэгчин”. Бас л энэ дүрийг урлахуйн уран сайхны, урлагийн түвшинд эмзэглэлээрээ бүтээв. Товчхондоо судлаачийн ажигласнаар” ... түүний нөхөр амиа хичээсэн хашир Хельмерийн дүрийг П.Цэрэндагва чадамгай бүтээж, хувиа бодсон, бусдыг золиослоход бэлэн чанарыг нь товойлгон гаргажээ.” /”Монголын театрын түүх” 2015, 281/ гэсэн нь үнэн мэт боловч оюун дүгнэлтийн эцсийн хүрээнд хүмүүсийн ийм байдалд эмзэглэсэн тоглолтоороо олон газар, театрын тайзнаа бүтээсэн Хельмерүүдээс ялгарч чадна.
Жүжгийн орчинд хэт авталгүй, тусгаар бие даасан байдлынхаа хязгаарыг олж, тоглолтын туршид хамтрагчдаа гайхалтай мэдэрч, тэдэнтэй харилцан нөхцөлдөж, бас хүлээн авч чадаж байсан нь “би энд л эмзэглэлээ тоглох ёстой” гэж шийдсэн зоримог үйлдэл, жүжгийн үзэгдэл бүхэн дээр тодорч байлаа.Үнэн чанартаа ламтан Фролло, өмгөөлөгч Хельмер нар төгсгөлдөө ямар ч барьцгүй, тодорхой хэн ч биш болж хувирдаг нь найруулагчийн шийдэл гэхээсээ илүү жүжигчин П.Цэрэндагвын эмзэглэлээс өдөөгдсөн итгэл үнэмшил. Тийм хуурмаг хүмүүсийг эцэст нь “хэн ч биш” болох зам л хүлээж байдаг.
“Жүжигчин өөрөө өөртөө найруулагч” гэж К.С. Станиславский зүгээр ч нэг сургаагүй хэрэг. Чадварлаг жүжигчин өөрөө өөрийгөө найруулж чаддагийн жишээг Фролло ламтан, өмгөөлөгч Хельмерээс харж байлаа. Дүрүүдийн зан чанарын онцлогийг гаргах, жүжигт дүр бүтээх нэг хэрэг. Харин жүжигчин өөртөө дүрээ нээж, өөрийнхөөрөө танин мэдэж, судалж, бүр автаж, зөрж байж бүтээх илүү бүтээлч, асар их хариуцлага зорилгоо ухамсарлах өөр хэрэг. “Найруулагчид их тустай жүжигчин. Тийм учраас би илүү их итгэл өгдөг. III Ричардад сургуулилж байхдаа надтай маргаж байв. Нөгөө харгис хэрцгий, догшин ширүүн, үзэн ядах сэтгэхүйтэй ролийг чинь эергүү болгоод болдоггүй.
-За чи больж үз. Наадах чинь Ричард биш боллоо гэж би хэллээ. Гэтэл Цэрэндагва “ямар ч байсан би сайн талыг нь эрье” гэж хариулсан. Тэгээд ч дүрээ их зөв олж гаргаж ирсэн.” /До. Чулуунбаатар” Цог хийморийн тууж” 2004, 177/ гэжээ. Энэ бол баталгаа. Найруулагч Бирваагийн Мөнхдоржийн ярилцлагаас энэ хэсгийг олж уншаад харанхуй шөнө хээр өвсөн бухал дундаас зүү олсон мэт олзуурхан баярлав. Юунд баярлав гэж үү? Өөрийн минь ажиглалтууд үнэнд даанч ойрхон байсанд шүү дээ.
Ер нь Пүрэвдоржийн Цэрэндагва хэмээх ертөнцийг бүрэн таньж мэдэхэд бэрх ажээ. Найруулагчдаас зөрж, дүрийнхээ үрийг олох гэж зүтгэх атлаа” ...жүжигчин хүн миний ойлголтоор бол найруулагчийн өмнө зуурчихсан гурил шиг л байх ёстой. Ямар хэвэнд цутгах нь найруулагчийн эрх...”/ П.Цэрэндагва/ гэж тэдний орон зай, эрх мэдэл, ажил үүргийг шууд хүлээн зөвшөөрнө.
Тайзнаа тоглогдох жүжиг уран бүтээлчдийн нэгдмэл ансамбль, бие биенээ ойлгож мэдрэх , нэг зорилгын төлөөх үйл хэрэг гэдгийг ухаарсан хүн л ийм кристал үзэл бодол, хандлагатай байдаг бизээ. Энэ хандлага нь “Шөнө амталсан нулимс “ жүжгийн Тэрбиш, “Эдип” жүжгийн сохор төлөгч Тиресийгийн дүрээс илүү ч анзаарагдана. Тэрбиш бүхнийг аврах гэж, бүгдэд ямар нэгэн гарц бий гэж зүтгэж, үнэний эрэлд хатна. Үнэн гэтэл элбэг, энд тэндгүй байсангүй. Худлыг таньснаар үнэнд ойртож болохыг ухаарна.
Тэрбишийн дүрээр дамжуулан хийж буй жүжигчний эрэл хүн-нийгмийн харилцааны эмзэг цэгийг олж, бүгд хуурамч биш сайхан сэтгэл, итгэл найдвар , хайр сэтгэл зэрэг хамгийн нандин бүхэн үүрд орших ёстойг ойлгуулна. “Эдип” жүжгийн Тиресий бол үнэний зөнч. Эрх мэдэл бүхэн үнэний талд байдаггүйг таньж, хатуу үнэнийг гэрчилнэ.
Энэ дүрүүдээрээ жүжигчин П.Цэрэндагва амьдрал үзэл санааны эрлийн замд олсон ухаарлаа л тоглоно. Өөр ямар нэгэн өвөрмөц содон тоглолт харуулах гэж бодсонгүй. Тэгээд ч дүр бүтээнэ гэдэг энгийн, чамирхалгүй, ухаалаг, уран сайханлаг байхын нэр юм.
Гэтэл бид одоо ч жүжиглэх урлагийн зарчмын өөр үзэл баримтлалын дунд төөрсөөр байдаг. “ Жүжигчний тоглох аргачлал нь нэг хэсгийнх нь хэлж байгаагаар дотроосоо, сэтгэл хөдлөлөөр хөглөгдөх ёстой. Нөгөө зарим нь хөдөлгөөнөөр тоглох ёстой гэж байна. /В.Э. Мейерхольд “Өгүүлэл, захидал, хэлсэн үг, яриа” /орч Н. Пүрэвдагва/ 2013, 319/ гэжээ. Аль нэг зарчмыг баримтлах тийм чухал гэж үү? гэсэн асуулт түүний өмнө их л эрт тавигдсан бололтой. Тэр уран сайхны эрлийн замд сонголт хийсэн байна. Бидний ажигласнаар “жүжигчин сэтгэл хөдлөлөөр дотроосоо хөглөгдөж, бас биеийн хэлэмж, хөдөлгөөний найрсал зохицлыг баримталж тоглох ёстой” хэмээн ухаарсан ажээ. Тэр эрэл-ухаарал нь Тэрбиш, Фролло ламтан, Ричард III, зөнч Тиресий, Эгэрэг, Хельмерийн дүрүүдийг дахин давтагдахгүй хэв шинжтэй болгожээ. Уран сайхны үнэн гэдэг авьяас эмзэглэлээс төрж, оюун санааны эрэлд өртөгдөж, тодорхой эр зориг, эрсдэлийг шаардаж байдаг.
Миний үзсэн “Нора” жүжгийн Хельмер бол үнэхээр нягт чигжүү тоглолттой байлаа. Харин ХХ зууны 80-аад онд анх тоглогдож байхад Хельмерийн дүрд алдаа ондоо байжээ. Тухайн үед хэвлэгдсэн нэгэн шүүмжид” Хельмерийн дүрийг бүтээсэн П.Цэрэндагвын тоглолтод дээр өгүүлсэн санаа бүрэн агуулагдсан авч ролийнхоо шугаманд эргэн дүн шижилгээ хийх зүйл ажиглагдав.
Жүжгийн үйл явдлыг бүхэлд нь эргүүлж буй Хельмерийн “баг урагдсан” хэсэгт жүжигчний бие сэтгэхүйн үйлдэл нээгдээгүй учраас дүрийнхээ мөн чанартай авцалдахгүй байна. /Н.Ганхуяг “Нора манай тайзнаа” Үнэн” 1985-04-27 № 101/ гэсэн байдаг. Магадгүй кино урлагаас театрын гол давуу тал нь жүжигчин дараа дараагийн тоглолтондоо улам сайжраад, дүрээ ойлгоод, үйл хөдлөл, үзэл санаагаа нягтруулаад байх боломжтой. Нэг удаагийн зураг авалтаар бүх юм дуусч, жүжигчний тоглолт үнэлэгдэхгүй.
Арав, хорь гучин удаа жүжгийн орчил, дүрийн амьдралд орж, тэр хугацаандаа эргэцүүлэн бясалгаж, харьцуулан шинжлэх замаар дүрийн төгөлдөршилт явагддаг. Энэ л зарчмаар Хельмерийн дүрийг ёстой “усыг нь шавхаж, ухааныг нь олж” чадсан байлаа. Гэхдээ ийм чадвар, ийм чанар харамсалтай нь жүжигчин бүхэнд заяадаггүй. Нэг үгээр насан туршдаа уран сайхны эрэл хийх эр зориг жүжигчин бүхэнд байдаггүй. Тиймээс л жүжигчин П.Цэрэндагвын тухайд авьяас ЭМЗЭГЛЭЛ-ээс төрсөн уран бүтээлчийн ЭРЛИЙН замд туулсан ЭР ЗОРИГИЙН он жилүүдийн оюун санааны үнэ цэн нь Манлай баатар Дамдинсүрэнгээс, ерөнхий сайд С.Данзан, Жалханз хутагтаас, Эгэрэг, Хельмер, Тэрбиш, Фролло ламтан, Авар, Жамуха, Чойномын дүрээр бидний түүхэн болон уран сайхны сэтгэлгээний ой санамжид хадгалагдана.
Эмзэглэл, эрэл, эр зориг нь улс эх орныхоо хувь заяа, Монголчуудын оршихуй, тусгаар тогтнол, үнэт зүйлс, язгуур эх ашгийг юунаас ч илүү дээдлэх үзэл санааг тунхаглана.
Тэрээр нэг ярилцлагандаа” ... монгол эр хүнийг хүчгүйдүүлэх, монгол хүмүүсийн хооронд яавал эвтэй найртай байлгахгүй байх вэ гэсэн гадны хорт бодлого яваад байгаа юм биш байгаа гэж би эмзэглэдэг.” /”Өдрийн сонин2018е03-02. №046/5889/ гэсэн нь жирийн нэг тайзнаа амьдрагч жүжигчин төдий бус эх орноо, элгэн саднаа чин зүрхнээсээ хайрлаж, хүний мөн чанар, ёс суртахууны доройтлыг эсэргүүцсэн ЭР ЗОРИГТНЫ бодлоор дамжиж, амнаас гарах шулуун шударга үг байлаа. Үг гэснээс “Түүний хэлсэн үг үзэгчдийн сэтгэлд биш зүрхэнд сум шиг тусна. Тайзан дээрээс үзэгчдэд үг шидэж хүргэнэ гэдэг эгэлгүй хүний л үйл... / Жа. Пүрэв” Тэнгэр ивээлт жүжигчин”, “Монголын үнэн” 2012-04-20 №080/ хэмээсэн байдаг. Энэ үгүүлбэрийг магтаал гэж үзэх нь тэр л биз. Үнэндээ магтах гэж магтсангүй, энэ амьдрал, цаг хугацаанд малгайгаа авч мэхийхээс өөр аргагүй ХҮН гэж байдаг юм.
Үг бүхэн зүрхэнд тусдаг эрдэм чадалтай атлаа алдар цуутны мөнгөн титэм өмсөж, хийсэн бүтээсэндээ хэт ханаж, түүндээ хууртсан эрхэмсэг нэгэн биш “Өөрийгөө тоогоод юм уу, болж байна даа гэж мэдэрч эхэлсэн тэр цагаас тэр жүжигчин хүн мөхдөг юм.”/П.Цэрэндагва/гэсэн үнэн хатуу зарчимтай орчлонгийн явдалд ЭМЗЭГЛЭГЧ, театрын урлагт байнга шинийг ЭРЭЛХИЙЛЭГЧ, бусдын гэм нүглийг илчлэгч, хуурамч багийг хуу татагч ЭР ЗОРИГТОН бол жүжигчин Пүрэвдоржийн Цэрэндагва болой. Түүний бүтээсэн бүх дүр үүнийг гэрчилнэ.
ГАРЦААГҮЙ ПҮРЭВХҮҮГИЙН БАТХУЯГ
2021-01-20
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн шинэ жилийн мэндчилгээ
ИМАРТ - 10 ЖИЛ - МОНГОЛ ХҮН ТА 100 НАСЛАГ
Хотын дарга Х.Нямбаатарыг дүгнэх цаг
Б.Гантогтох, Андаа нар магистрын зэрэг хамгааллаа
Ким Ён Гён , Ж.Энхсоёл нар “Шилдэг хос” шагнал хүртлээ
