ААВЫГ Д.СҮХБААТАРЫН ДҮРД ТОГЛОЖ БОЛОХ ЭСЭХИЙГ ПАРТИЗАНУУДААР ШИНЖҮҮЛЭХЭД ТЭД НИРХИЙТЭЛ БОСОЖ, ААВД ЁСОЛСОН ГЭДЭГ

    Д.Сүхбаатар жанжны дүрээр олны сэтгэлд хоногшиж үлдсэн МУГЖ Ц.Дашнамжилын охин Д.Энхтуяатай ярилцлаа. Тэрээр "Өглөө", "Тэмцэл", "Тунгалаг тамир", "Ичээнд нь", "Солонгын таван өнгө", "Намрын халуун өдрүүд" болон "Арын албаныхан" жүжгээр хийсэн теле кино, "Үүрийн шаргал туяа" жүжигт жанжин Сүхбаатарын дүрд гарамгай сайн, дахин давтагдашгүйгээр тоглосон байдаг. Мөн "Цөвүүн цагийн богд" киноны өндөр гэгээн Занабазарын эцэг Түшээт хан Гомбодоржийн дүрийг чадварлаг бүтээж, ард олныхоо сэтгэлд жанжны дүрээр мөнхөрсөн билээ. 

-Таны аав Д.Сүхбаатар жанжны дүрд тоглох болсон тухайгаа гэрийнхэндээ хэрхэн дурсдаг байсан бэ. Д.Сүхбаатар жанжны дүрд тоглохын тулд судалгаа сайн хийсэн байх. Жанжны удмынхантай уулзаж байсан болов уу?

       -Аав минь Улсын багшийн дээд сургуулийн дуулаачийн ангид нэг жил сурч байгаад Болгар Улсад дуурийн дуучнаар сурахаар явсан байдаг. Тэгээд хоёрдугаар дамжаанд байхдаа зуны амралтаараа Монголд ирж, Дуурь бүжгийн эрдмийн театрт дадлага хийсэн юм байна лээ. Дадлага хийж байхад нь жүжигчин М.Бадамгарав гуай аавыг Д.Жигжид найруулагчид хэлж, Кино үйлдвэрт шалгалт авахаар болсон гэдэг. Тухайн үед хувьсгалын партизанууд амьд байсан болохоор Д.Жигжид найруулагч аавд жанжны хувцас өмсүүлж байгаад Д.Сүхбаатар жанжинтай уулзаж байсан 10 гаруй партизанаар аавыг шинжүүлсэн гэдэг. Гэтэл жанжин хувцастай аавыг минь харсан партизанууд нирхийтэл босож, аавд ёсолж байсан гэж ярьдаг байлаа. 

     Аав минь анх кино шалгаруулалтад орохдоо жанжинд тоглоно гэж бодоогүй юм билээ. Тухайн үед аав минь “Би ямар нэгэн кинонд тоглох юм байна. Гамингийн дүрд тоглох байх” гэж бодсон гэдэг. Тэгээд жанжны дүрд тоглохоор болж, дүр нь батлагдсан болохыг мэдээд маш их айж, сандарсан гэдэг юм. Тухайн үед Гэндэн, Чимэд-Осор, Бадамгарав, Жигжид, Сэдэд, Бат-Очир гээд кино урлагийн мундаг жүжигчид аавд тусалж, зөвлөж, аавын арга, эвийг олж тоглуулж байсан юм билээ. “Өглөө” киноны зураг авалтын үеэр аавд шинэ дээл өмсүүлчихсэн байсан учир хажуу тийшээ харахаар нь дээлийнх нь зах үрээд байгаа нь мэдэгдэж байсан учир Д.Жигжид гуай дээлийг нь тайлуулж, захыг нь нухалж, зөөлрүүлж байгаад дүрс авахыг зөвлөж байсан гэдэг байсан. Аав минь Д.Сүхбаатар жанжны дүрд тоглохдоо маш их судалгаа хийдэг байсан гэж ярьдаг байлаа. Санаандгүй байж байгаад л жанжны дүрд тоглох эрхтэй болж, дүрээ мөнхөлсөндөө, миний аав. 

     Тийм болохоор Д.Сүхбаатар жанжны хүү Галсан гуайтай уулздаг, харилцаа холбоотой байсан. Жил бүрийн цагаан сарын шинийн 3-наас өмнө Галсан гуайнд очиж золгодог байлаа. Галсан гуай бөөн баяр болж  ач, зээ нарыгаа “Өвөөтэйгөө золго” гээд аавтай золгуулдаг байсан гэдэг юм. Түүнийг нь ч би сайн мэддэг.

-Таны аав оюутан байхдаа “Өглөө” кинонд тогложээ. Болгарын сургуульдаа дахиж явсан уу?

      -Тийм ээ, аав минь оюутан байхдаа “Өглөө” кинонд тоглож, Болгарын сургуулиа төгсөж чадаагүй. Тэгээд Улсын багшийн сургуулийн дуулаачийн ангидаа үргэлжлүүлэн сурч, төгсөөд Дуурийн театрын дуучин болж, хажуугаар нь Д.Сүхбаатарын дүрд тоглосон түүхтэй.

ААВ МИНЬ ӨГЛӨӨ КИНОНД ТОГЛОХЫН ТУЛД МОНГОЛ БИЧГИЙГ БОГИНО ХУГАЦААНД СУРСАН ГЭДЭГ

-Таны аав зургаа, долоон кинонд Д.Сүхбаатар жанжны дүрийг бүтээсэн байдаг шүү дээ. Нэг хүний дүрийг олон удаа гаргах ямар байсан бол?

     -Аав минь миний бүтээсэн Д.Сүхбаатар жанжны дүр бүхэн өөр байсан гэж ярьдаг байсан. Өөр өөрийн гэсэн онцлогтой найруулагчтай ажиллаж байсан болохоор өөр байх нь ч аргагүй биз. Тухайлбал, аав минь “Өглөө” кинонд тоглохыг тулд монгол бичиг сурсан гэдэг. Уйгаржин монгол бичгээр их сайхан бичдэг хүн байлаа.

     Мөн цоохор морины худалдаачинтай уулзаж, наймаа хийж, өвгөчүүлтэй ярилцаж буй дүрс бол “Өглөө” киноны болон аавын минь хамгийн анхны дүрс. Дамбадаржаад авсан захын зураг гэж ярьдаг байсан.

Д.СҮХБААТАР ЖАНЖНЫ ТӨРСӨН ӨДРИЙГ ААВЫН ТӨРСӨН ӨДӨР БОЛГОЖ ТЭМДЭГЛЭДЭГ БАЙЛАА

-Хоёрдугаар сарын 2-нд Д.Сүхбаатар жанжны төрсөн өдөр болдог. Энэ өдөр та аавыгаа хэрхэн дурсдаг вэ. Гэрийнхэн тань энэ өдрийг тэмдэглэдэг байв уу?

      -Д.Сүхбаатар жанжны төрсөн өдрөөр би аавыгаа дандаа сургууль руугаа дагуулж явдаг байсан юм. Тэгээд ангийнхантайгаа уулзуулдаг байлаа. Тэр өдөр аавыг минь хүмүүс байгууллага руугаа дагуулж явж, уулзалт хийлгэх гээд аавын минь байгаа газрынх нь үүдэнд хүлээдэг байсан. Жанжны төрсөн өдрийг бид аавын төрсөн өдөр болгож, жил бүр тэмдэглэдэг байлаа. Аав минь жилд хоёр удаа төрсөн өдөр тэмдэглэдэг байсан. Тэр өдөр аав минь гэртээ мөд ирэхгүй. Бид хүлээж, хүлээж ирэхгүй болохоор нь нойрондоо дийлдээд унтчихдаг байв. Харин ээж минь аавыг иртэл нь хүлээгээд л суудаг байсан юм. Аав минь “Би хоёр төрсөн өдөр тэмдэглэдэг азтай хүн шүү” гээд л инээдэг байсан юм.

Би аавынхаа тоглосон киног гарах бүрд нь үздэг. Хэзээ ч уйдаж байгаагүй. Одоо бараг үг бүрийг нь цээжилчихсэн байх.

Харин энэ жил жанжны төрсөн өдрөөр зээ хүүдээ дээл оёод завгүй байлаа.

-Аавыг тань Д.Сүхбаатар жанжнаас өөр дүрд тоглох эрхгүй байсан гэдэг. Таны аав өөр ямар авьяастай байсан бэ?

      -Тухайн үед төрийн тэргүүн болон улстөрчдийн дүрд тоглосон бол бусад дүрд тоглох эрхгүй байлаа. Аав минь тухайн үедээ жанжны баталгаат дүр байсан юм.

Аав минь сайхан хоолойтой хүн байсан болохоор Д.Сүхбаатарын дүрд тоглохоос гадна олон кинонд дуу оруулсан байдаг. Аав Дуурийн театрын тоглолтоо 21:00, 22:00 цагийн үед дуусгачихаад кино үйлдвэрт очиж орчуулгын кинонд шөнөжин дуу оруулж, үүрээр гэртээ ирдэг байсан.

Өглөө ирчихээд заримдаа амарч чадахгүй цайгаа уучихаад буцаад гардаг байв. Харин наадмаар төрийн концерт дуусахаар ээлжийн амралтаа авч, нутаг руугаа явдаг байсан нь сайхан. Бид тэр үеийг маш их хүлээнэ.

     Аав минь хөдөө өсөж, хүмүүжсэн болохоор малд, хөдөөд их  дуртай хүн байсан. Миний аав гарын дүйтэй байсан болохоор чөлөө зав гарвал янз бүрийн сийлбэр хийчихдэг байв. Мөн цагаан сарын хэвийн боов сайн хийдэг байсан. Бас их алиа хошин зантай, хүүхдүүддээ янз бүрийн нэр, хоч өгдөг байсан юм. Ер нь хүүхдэд их хайртай хүн байсан даа. Шагай харвах дуртай байсан болохоор дүү бид хоёрын нарны малгайгаар хурууны боолт хийчихдэг байлаа. Мөн түүх сонирхдог, ном, сонин их уншдаг байсан. Төгөлдөр хуураар тоглох дуртай. Өөрийнх нь зохиосон хоёр, гурван дуу байдаг. Түүний гар бичмэл нь бий. Хүнийг хөгшин, залуу гэж ялгахгүй харьцдаг, хүн гомдоочих вий гэхээс айдаг сайхан сэтгэлтэй хүн байсан.

-Таны удамд ааваас нь өөр дуулдаг, урлагийн хүн бий юү?

      -Манай эмээ уртын дуу их сайхан дуулдаг байсан юм. Тэгээд эмээ аавыг “Чиний дуулах гэж юу байсан юм. Чи дуулж чадах уу” гэдэг байлаа. Багадаа эмээг дуулахыг нь сонсох их сайхан санагдаж, ингэж дуулж болдог юм байх даа гэж гайхаж байлаа. Эмээ минь цангинасан хоолойтой сайхан хүн байсан. Миний эрэгтэй дүү дуурийн дуучин мэргэжилтэй байсан юм. Зах зээлийн нөхцөл байдлаас шалтгаалаад хувиараа ажиллаж байгаа. Уг нь мэргэжлээрээ ажиллаж байсан бол аавын минь үргэлжлэл болох байсан биз. Гэхдээ манайхны хүүхдүүд урлагийн авьяастай. Манай дүү нар ч их сайхан дуулдаг хүмүүс бий.

БИ БАГААСАА Л ЖАНЖНЫ ОХИН ГЭЖ ДУУДУУЛЖ ӨССӨН

      -Таны аав өөрийгөө Д.Сүхбаатарын дүрээр мөнхөлж чадсан авьяаслаг, чадвартай жүжигчдийн нэг. Тэгэхээр таныг хүмүүс Дашнамжилын охин гэхээсээ илүү жанжны охин гэцгээдэг байсан болов уу?

    -Ухаан орсон цагаасаа л сайхан аавынхаа алдар нэр, авьяас чадварынх нь хүчээр жанжны охин хэмээн дуудуулж явна. Энэ тухай нэг жишээ яривал, миний хань манай нөгөө ангид сурдаг байсан юм.

Тэгээд есдүгээр ангиа төгсөөд манай ангийнхантай нэг анги болохдоо “9б-д жанжны охин байдаг гэсэн. Түүнтэй би заавал сууна. Та нар харж байгаарай” гэсэн гэдэг.

-Таны аав эцэг, эхээс хэдүүлээ вэ. Та бүхэнд бага насныхаа тухай дурсдаг байв уу?

    -Аав минь эцэг, эхээс тавуулаа, айлын том нь. Ааваас өмнө эмээгээс дөрөв, таван хүүхэд гараад тогтоогүй юм билээ. Тийм болохоор аав минь энхрий өссөн гэдэг. Эмээ минь аавыг найзаасаа хүртэл нууж, буруу энгэртэй, эхнэр мөртэй дээл өмсүүлж, сургуульд ортол нь үсийг нь аваагүй гэж ярьдаг. Мөн аавыг багад нь овоохой гэж дууддаг байсан юм билээ. Аавыг бага байхад өвөө минь эмээгээс өрх тусгаарласан болохоор аав минь Цэвэл гэж ээжээрээ овоглодог байсан юм. Аав минь хоёр эрэгтэй, хоёр эмэгтэй дүүтэй. Хоёр эрэгтэй дүү нь бурхан болсон.

ААВД МИНЬ БУРУУ ЭНГЭРТЭЙ ДЭЭЛ ӨМСҮҮЛЖ, ОВООХОЙ ГЭЖ ДУУДДАГ БАЙСАН ГЭДЭГ

-Та аав, ээжийнхээ гэр бүл болсон  түүхийг сонсож байв уу. Та ээжийнхээ тухай ярьж өгөөч?

    -Аав, ээж хоёр минь Болгарт суралцаж байхдаа танилцаж, гэр бүл болцгоосон гэдэг. Миний ээжийг Б.Нямжав гэдэг, Дуурийн дуучин мэргэжилтэй хүн байсан.  Ээж минь Дуурийн театрын найрал дуунд насаараа ажиллаж байгаад тэтгэвэртээ гарч, бурхан болсон.

-Аав, ээж нь урлагийн хүмүүс байсан болохоор гэрийн бараа хардаггүй байсан байх даа. Хүүхдүүдээ хэрхэн өсгөж, хүмүүжүүлдэг хүмүүс байв?

    -Намайг нэг настай, дүүг өлгийтэй байхад аав, ээж минь биднийг эмээ, өвөөд үлдээгээд хөдөө тоглолтоор явчихдаг байсан гэдэг. Тэр үед аавын дүү нь “Иймхэн амьтдыг орхиод явж байдаг яасан бөх зүрхтэй хүмүүс вэ” гээд намайг тэврээд уйлж байсан гэдэг. Бид нар эмээ, өвөө дээрээ өссөн гэхэд болно. Тэр дундаа аав минь гэртээ тун ховор байдаг байсан даа.

-Таны ярианаас аавыг тань олон төрлийн авьяастай хүн байжээ гэж ойлголоо. Харин аав нь гэрийн ажилд  хэр байсан бэ?

    -Аав минь их сайхан хоол хийдэг хүн байсан. Бид аавынхаа хийсэн хоолыг идэхийг тэсэн ядан хүлээдэг байлаа. Даанч тэр нь жилдээ ганц, хоёрхон байлаа даа. Аав минь зуны амралтаараа дэлгүүрээс сүү худалдаж хөөрүүлээд, сүүндээ будаа хийчихдэг байсан юм. Тэгээд өглөө нь өрмийг нь хамж, сүүтэй будаатай хольж өгдөг байсан. Мөн арвайн гурилыг шар тосоор зуурч, базаад бидэнд өгдөг байлаа. Тэр нь их сайхан амттай болдог байсан. Харин намайг дүү нараа хардаг болсон цагаас хойш гэрийн ажил миний нуруун дээр л байлаа шүү дээ. Зун аав, ээжийг завгүй үед дүү нараа дагуулаад зуслан явчихдаг байсан юм.

-Та багадаа аав, ээжийгээ дагаж Дуурь бүжгийн эрдмийн театрт очдог байв уу?

     -Багадаа үзээгүй балет, дуурь гэж байхгүй. Аав, ээжийгээ дагаж очоод бүгдийг нь үздэг байсан. Тэгээд бусдын хүүхдүүдтэй нийлж сахилгагүйтэж байгаад  найруулагч нарт хөөгддөг, загнуулдаг байлаа шүү дээ. Тав, зургаан настайгаасаа л балет, дуурь үздэг болсон.  

-Та дуулдаг уу. Урлагийн хүн болох тухай мөрөөдөж байв уу?

     -Намайг дуучин болно гэхэд аав, ээж минь хоёулаа дургүйцэж, хорьж байсан юм. Тэгээд би дуучин болж чадаагүй. Урлагийн хүн болох сонирхол байсан.

ААВ МИНЬ "ӨГЛӨӨ", "ТЭМЦЭЛ" КИНОНД ТОГЛОЧИХООД 200-300 МЯНГАН ТӨГРӨГИЙН ЦАЛИН АВЧ, ГЭРТЭЭ ТӨГӨЛДӨР ХУУР АВЧ БАЙСАН

-Аав, ээж нь цалингаараа хүүхдүүдээ, гэртээ юу авдаг байсан бэ. Тэдний авч өгсөн таны санаанаас гардаггүй зүйл бий юү?

      -Аав минь “Өглөө”, “Тэмцэл” кинонд тоглочихоод 200-300 мянган төгрөгийн цалин авч байсан гэж ярьдаг. Тэгээд анхны цалингаараа дээр дурдсан төгөлдөр хуурыг авч байсан юм билээ. Тухайн үед дүү бид хоёрыг хөгжим тоглож сур гэж авч өгсөн байх. Аав, ээж минь гардаж заагаагүй болохоор бид сонирхоогүй. Аав, ээж минь цалингаа авсан үедээ бид нарт чихэр авч өгч, тансаг зэрэглэлийн хоолонд орж, тансагладаг байсан гэж ээж минь ярьдаг байсан. Тухайн үед мөнгө хадгална гэж мэдэхгүй болохоо үлдсэн мөнгийг нь хамаатан садандаа өгдөг байсан гэж ярьдаг юм.

-Аавыгаа дэлгэцээр анх харсан тухайгаа ярьж өгөөч. Сонин мэдрэмж байдаг болов уу?

     -Би аавыг “Тэмцэл”, “Өглөө” кинонд тоглоход нь дөрвөн настай байсан юм. Аав “Тэмцэл” кинонд тоглохдоо айлын хүүхэд өвөр дээрээ суулгаж, тоглодог дүрс байдаг юм. Тэр хэсгийг нь гарахаар л би  “Айлын хүүхэд аавыгаа минь авчихлаа” гэж харамлаад уйлчихдаг байсан гэдэг.  Яг тэр хэсгийн зураг байсан юм билээ гэтэл би тэр зургийг нь альбомоос хулгайлж, аавын өвөр дээр суусан хүүхдийнх нь нүүрийг халцалчихсан байсан гэдэг. Аав  минь хүүхдэд их сайн хүн байсан. Манайх одоогийнхоор Бөмбөгөрийн ойролцоо амьдардаг байсан юм. Аав минь зээ хүүгээ санаад байна гээд манайхаар байнга ирдэг байв. Тухайн үед Бөмбөр Өвгөнтийн хөндий гэдэг нэртэй байсан юм. Гэтэл аавыг минь Өвгөнтийн хөндийд гарчихсан гэж сонинд бичиж байсан. Тэгэхээр нь би аавыг өөр газраар тойрч ирж бай гээд хол газар алхуулдаг байж билээ.

-Та аавыгаа их алиа хүн байсан гэсэн шүү дээ. Аав нь хүүхдүүдээ хэр шоглодог байв?

     -Аав минь Дуурийн театрын бүх хүнд хоч өгч, шүлэг биччихсэн юм билээ. Гэтэл зарим нь аавын тухай Намын төв хороонд гомдол гаргачихсан байсан. Тэгээд аав гурван сарын цалингаараа шийтгүүлж байсан юм. Намын хорооны даргаа хүртэл элэглэж бичсэн байсан юм билээ. Тэгээд дарга нь шийтгэж байгаа мөртлөө түүнийг нь уншчихаад инээж  байсан гэдэг.

-Аав нь дууны үг, шүлэг бичиж байсан болов уу?

     -Ээжийн тухай хоёр дуу байдаг юм гэсэн. Даанч олны хүртээл болоогүй. Тухайн үедээ Дуурийн театрын найрал дууны ангийн Янжинжав эгчээр дуулуулж байсан гэсэн. Мөн Монголын радиогийн алтан сан хөмрөгт байдаг гэж дуулж байсан юм.

    Дуурийн театрын бүх хүн миний аавын найз, үйлчлэгч нь хүртэл аавын минь найз байлаа шүү дээ. 1983 онд аав минь МУГЖ цол хүртэж, цайллага хийсэн юм. Гэтэл  Дуурийн театрынхан тарахгүй манай гэрт ирж найраа үргэлжлүүлж, дуулж, хуурдаад байрны хүмүүсийг тэр шөнө унтуулаагүй гээд л бод. Тухайн үед гавьяат цол тийм үнэ цэнтэй байж дээ.

-Ярилцсанд баярлалаа.

     -Баярлалаа.