-Т.ИХБАЯР УЯАЧ БОГД ХЭЭРТЭЙ МИНЬ ХАРЦААРАА ОЙЛГОЛЦДОГ  ГЭЖ БОДДОГ-

         Ардын хувьсгалын 100, 101 жилийн ойн баяр наадмын хурдан азарганы уралдаанд төв аймгийн Баян сумын уугуул Монгол Улсын манлай уяач Баасансүрэнгийн Нямжавын Богд хээр азарга түрүүлж, тод магнай торгон жолоогоо өргүүлсэн. Хээр азарга өмнө нь их хурдын нэг, улсын наадмын нэг түрүү, бүсийн хоёр айраг хүртэж байсан. Хурдан хүлгийн эзэн,  ММСУХ-ны тэргүүн дэд ерөнхийлөгч Б.Нямжавтай ярилцлаа.

-Сайхан наадаж байна уу, та. Наадамчин олондоо баярын сэтгэгдлээ хуваалцахгүй юу?

      -Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойгоор Богд хээр азарга минь түрүүллээ. Үгээр хэлэхийн аргагүй сайхан, баяртай сууна. Үүнээс илүү баяр, бахархал гэж юу байх вэ дээ.

-Таны Богд хээр азарганы удам, угшил хаанахынх вэ. Ерөнхий шинжийг нь дурдаж болох уу?

       -Морь шинждэг хүмүүс урлагийн хүн шиг  тусдаа байдаг. Би энэ талаар ярих болоогүй. Харин зөвхөн моринд хайртай, дуртай. Т.Ихбаяр надад уяж, хурдлуулах боломжтой хэд хэдэн адуу санал болгож байсан. Түүний нэг нь бидний ярилцлагын гол дүр буюу Богд хээр азарга. Түүний эх нь Сүхбаатар аймгийн Өндөрхаан сумын Өндөр Чулуун гэж хурдан удмын адуутай, уяачын адуу. Эцэг нь Баянхонгор аймгийн ММСУХ-ны тэргүүн н.Махбалын адуу. Улсын бүсэд айргадчихсан. Үндсэндээ тодорчихсон адуу байсан. Ингэж бодохоор би маш азтай. Онцгой хурдан хүлэг, хөдөлмөрч, авьяастай уяач, сэргэлэн цовоо хүүхэд таарсан байгаа биз дээ. Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойн баяр наадмын түрүү азарганы эзэн байх гэдэг өвөг, дээдсийн минь буян шүү дээ.

-Богд хээр азаргын уяа сойлгыг хэрхэн тааруулсан бол?

     -Богд хээр минь удмын хурдан хүлэг шүү дээ.  Түүнийг таньж, нээж хүнээр бол харцаараа ойлголцдог уяач бол Т.Ихбаяр. Манай найз энэ цаг үеийн тэргүүн уяачдын нэг. Магадгүй айрагдаж, түрүүлсэн мориных нь тоогоор ярьвал нэг, хоёрт орох байх. Тэгэхээр Т.Ихбаярын хийж байгаа бүхнийг би, бид дэмждэг гэсэн үг.

-Түрүү азарганы үр төл гарсан уу?

     -Гүү хураалгаж, үр, төлийг нь авах хэмжээнд очоогүй байна. Уралдаад болчихсны дараа үр, төлийг нь авах болов уу гэж бодож байна.

-Энэ жилийн ойн наадмаар танай галаас хэчнээн хүлэг уралдаж байна вэ?

       -Төрийн наадам том дэвжээ. Морины уяа эхлэхэд 40-50 морь уядаг. Улсын наадамд хамгийн ихдээ 10 адуу уралдуулдаг. Энэ жил 5-6 адуу уралдуулж байна.

-Та монгол наадмын гайхамшиг нь юундаа байдаг гэж боддог вэ?

       -Монгол наадмын хамгийн гайхамшигтай зүйл нь холын зайнд бага насны хүүхэд морь унаж, уралддагаараа дэлхийд гайхагддаг. Үндэсний наадамд үүнээс илүү онцлог байхгүй  шүү дээ. Мэдээж наадам, цагаан сарын баярыг тэсэн ядан хүлээдэг. Хэд хоног сандарч, догдолж, баярлаж хүлээдэг юм.

-Та гардаж хэчнээн жил морь уясан бэ?

       -13-14 жил морь уясан. Сүүлийн үед ажил ихтэй байгаа учир найзаараа уяуулж байна. Уяачид бүгд багаасаа сургасан даагаа хөтөлж сум, овооны наадамд явдаг. Надад ч ийм түүх, дурсамж бий. Харин одоо  өв соёл, үүх, түүхээ хадгалахад хувь нэмрээ оруулж байгаад баярладаг. Энэ миний үүрэг гэж боддог. Түүхэн цаг хугацаандаа үүргээ сайн биелүүлэх юм сан гэж хичээдэг дээ. Адуу хүний хайр татдаг амьтан. Хүн хайртай, дуртай бүхнийхээ төлөө өөр байгаа бүхнээ зориулна, зориулдаг юм. Түүнээс биш мөнгө, нэр хүнд олох гэж морь уядаггүй.

-Таны удамд уяач бий юү?

        -Би өөрийгөө сайн уяачын удам гэж боддог. Аав минь тээврийн жолооч, ээж эдийн засагч мэргэжилтэй байсан. Ээжийн аав буюу миний өвөө уяач хүн байсан. Өвөөгийн уясан морьд 100 жилийн түүхэнд түрүү, аман хүзүүгээр дараалан орж байсан юм билээ. Одоогоор ийм амжилттай уяач байхгүй. Тэгэхээр өвөөгөө би түүхэн хүн гэж боддог. Түүхэн хүний үр удам юм чинь түүх бүтээхийг хүсч байсан. Санасандаа хүрсэн би их буян заяатай хүн.

-Таны өвөө аль нутгийн хүн байсан бэ?

       -Төв аймгийн Нагал хайрхны урд талын өвөлжөөнд төрсөн юм билээ. Одоогийн төв аймгийн Баян сумын хүн байсан.тЭмээ минь намайг өвгөнийхөө сүнс гээд итгэчихсэн. Намайг хүн, амьтнаас их өмөөрдөг байсан юм.

-Та Т.Ихбаяр уяачтай хэрхэн танилцаж байв. Түүний бусад уяачаас  ялгарах онцлог юу вэ?

        -Би найзыгаа маш хөдөлмөрч гэж боддог. Хүүхэд байхдаа зуныхаа амралтаар морь унадаг, дараа нь уяанд нь тусалдаг байсан бидний нэг. Биднийг бага байхад тарган адууг сар уядаг байсан бол одоо жилийн дөрвөн улирал  шаардлагатай болсон. Тэгэхээр бидний мэдэх, мэдэхгүй бүхнийг хамгийн сэтгэлтэй, хариуцлагатай хийдэг хүн бол Т.Ихбаяр. Олон хүний итгэл сэтгэлийг дааж яваа найздаа маш том баяр хүргэх ёстой гэж бодож байна. Би эрх зүйч мэргэжилтэй. Хувиараа бизнес эрхэлдэг. “Хүй мандал” галын гишүүн. Монгол Улсын Тод манлай уяач Т.Ихбаярын авьяас, мэдрэмжид итгэж, найддаг адуунд хайртай эрчүүдийн нэг. Хурдан хүлгээс гадна сайн уяач, унаач хүүхэд байх нь чухал санагддаг. Морь, уяач, унаач гурав сайн байж морь хурдалдаг юм. Т.Ихбаяр найзтайгаа сүүлийн тав, зургаан жил сайхан наадаж байна. Бид нэг нутгийн хүмүүс нэгнийгээ таньж, мэддэг байсан. Харин нэг галын уяач, найз нөхөд болсноос хойш таван жил болжээ. Уулзсан өдрөөсөө, эхний наадмаасаа амжилт үзүүлж байна. “Хүй мандал” галын  25 гишүүн бие биеэ уяачдаа хариуцлагажуулдаг.

-Та Т.Ихбаяр уяачаас өөр хүнээр морио уяуулж байсан уу?

       -Уулзах хүмүүс уулздаг гэдэг шиг бидний зам нийлсэн. Би Т.Ихбаяраас өмнө хамаатнуудаараа, танихгүй алдар, цолтой уяачдаар морио уяулж байсан. Юм бүхэн өөрийн гэсэн цаг хугацаатай байдаг гэдэг шиг Т.Ихбаяртай нийлж амжилт үзүүлэх учиртай байж гэж санадаг.

-Уяач хүнд юу хамгийн чухал гэж боддог вэ?

       -Монгол ахуйд морь унаж, уяж өссөн хүүхдүүд сайн уяач болдог. Уяачид мэдрэмж, авьяас, хөдөлмөр чухал. Би ММСУХ-нд ажиллахаасаа өмнө хурдан мориноос хэчнээн хүүхэд унаж, бэртдэг байсныг мэддэггүй байсан. Зарим иргэд хүүхдийн хөдөлмөр шулж, боолжилч байгаа мэтээр ярьдаг. Улсын хэмжээнд 100 мянга гаруй уяач бий. Нэг уяачийн ард маш олон хүний ажил, амьдралтай холбоотой.

-Сайхан наадаарай.

         -Монголчууд минь дэлгэр сайхан наадаарай.