Цагтаа төмөр замын босс байсан улсын байцаагч А.Цэдэн гуайн сургийг сонсоогүй, барааг нь хараагүй вагоны зорчигч тун цөөн байсан байх. Замын-Үүдийн өртөөн дээр дархан эрхтэй байсан түүнийг харсан болгон нь айж бэргэдэг, бичиг баримтаа ахин дахин шалгацгаадаг байсан гэдэг. Билетгүй яваадаа айж, нүд нь гүйсэн нэгнийг бол ёстой андахгүй мэддэг ясны чанга байцаагч байжээ.  Замын-Үүдэд 18 жил улсын байцаагчаар ажиллахдаа зорчигч болгоны зүрхэнд орчихсон нэгэн байжээ. Мөн гаргасан шийдвэрээсээ буцаж үзээгүй, ямар ч өндөр албан тушаалтай бай хэний ч өмнө бөхөлзөж байгаагүй, аливааг ном журмынх нь дагуу шийддэг тийм л шударга нэгэн байсных нь төлөө одоо ч түүнийг таньдаг, мэддэг болгон нь бахархан дурсдаг юм билээ. Тэр ч утгаараа төмөр замд төдийгүй Замын-Үүдийнхэнд шударга байцаагч, хэнхэг нэгэн гэдгээрээ алдартай болсон гэдэг. Түүнийг хэрхэн шударга, үнэнч нэгэн байсныг нэг эрхэм өөрийн цахим хуудастаа дурсамж болгон бичсэн байдаг. Тэрбээр “Шударга А.Цэдэнд би нэг удаа гадаад паспортоо хураалгаад авч чадаагүй. Замын- Үүдийн прокурор, Гаалийн байцаагч, Хилийн цэргийн хурандаа, Хорио цээрийн улсын байцаагч, автобусны жолооч, Цэдэнгийн төрсөн дүү гээд миний паспортыг хөөцөлдсөн хүн олон. Авто уралдааны мастер “Мөнгөн” хочит Уртаа найз минь хүртэл УАЗ- 469 машиндаа суулгаж давхиад ч нэмэр болоогүй. Үнэхээр шударга хүн” хэмээсэн байдаг. Тэрбээр өдгөө 80 настай. Гавьяаныхаа амралтыг хөгшинтэйгөө хамт сэтгэл амгалан эдэлж байгаа түүнтэй төмөр замтай холбогдсон ажил, амьдралынх нь түүхийг хуваалцсан юм.

-Таныг Замын-Үүдэд төмөр замын байцаагчаар ажиллаж байхдаа шударга, үнэнч, хэний ч өмнө бөхөлздөггүй нэгэн байсан гэдгээрээ алдартай юм билээ. Харин та өөрийгөө хэрхэн ажиллаж байсан гэж боддог вэ?

       -Намайг ажлаа хийж байхаар хүмүүс хэнхэг нь дэндсэн амьтан гэцгээдэг байсан. Үнэндээ миний шударга, үнэнч гэж юу байх вэ. Би оногдсон ажлаа хэнээс дутахааргүй бүрэн гүйцэт хийх юм сан гэж хичээдэг байсан. Тэр хичээл зүтгэл, ажлаа гэсэн үнэнч сэтгэл минь намайг бусдад хэнхэг, сүртэй нэгэн шиг хардуулдаг байсан байх. Үнэндээ би чинь ажлаа л хийж явснаас хэн нэгэнд таалагдах гэж эсвэл сүрхий харагдах гэж хичээж байсангүй. Байцаагч гэдэг хүний бичиг баримт, ачаа тээшийг шалгахаас гадна зорчигчдод төмөр замын үйл ажиллагааны талаар мэдээлэл өгч, алдаа дутагдал гаргахгүй байлгах дээр анхаарч ажилладаг. Түүнээс хэн нэгний бичиг баримтыг зүгээр байхад нь хурааж аваад хүний дургүй хүргээд байсан зүйлгүй. Хэрвээ хэн нэгэн билетгүй, бичиг баримтгүй явж байгаад осолдвол хэцүү шүү дээ. тэгэхээр бид бусдын эрүүл аюулгүй орчинд зорчих, бусдын амь настай холбоотой ажил хариуцаж хийдэг учир чамбай, нягт байхгүй байхын аргагүй юм даа.

-Та Замын-Үүдэд хичнээн жил ажиллаж, амьдарсан бэ. Төмөр замтай холбогдсон түүхээ ярьж өгч болох уу?

     -Би төмөр замд 38 жил ажилласан. Түүнийхээ 20 жилийг Замын-Үүдэд өнгөрүүлжээ. Уг нь би Завхан аймгийн Отгон сумын хүн. Багадаа биеийн тамирын багш, зоо техникч болно гэж мөрөөддөг байлаа. Гэтэл тэр бүхэн санаснаар болсонгүй. Би 10 дугаар ангиа төгсөхдөө сургуулиасаа бүрэн дунд боловсролын гэрчилгээгээ авч чадаагүй юм. Сурагч байхдаа дотуур байрны зөвлөлийн дарга байсан юм. Гэтэл биднийг төгсөхөөс өмнө манай байрныхан архидан согтуурсан, эмэгтэй хүүхдийн биед халдсан гэх ярианд орж байсан юм билээ. Тэдний чухам хэн нь дээрх хэргүүдэд оролцсон болохыг сургуулийн захирал надаас байцаасан. Би мэдэхгүй гэж үнэнээ хэлтэл намайг үнэнээ хэлээгүй муу сурагч гээд гэрчилгээ олгохгүй юм. Харин байрны багш маань миний дүнд хуулбарлаж бичиж өгч байсан нь хожуу их хэрэг болсон. Би тухайн үед бусадтайгаа адил сургуульд орж чадаагүй ч үеийнхээ хүүхдүүдийг дагаад Улаанбаатар хотод юу хийхээ мэдэхгүй ирж байсан. Тэгээд одоогийнхоор 100 айл орчимд таньдаг хүүхдийндээ амьдардаг байлаа. Тухайн үед шалгалт, байцаалт их байсан болохоор шөнөөр хорооныхон ирж шалгадаг байсан. Би энд, тэнд сурдаг гэж үзүүлэх бичиг баримтгүй учир шөнө хороо руу байцаагч нарыг дагаж явдаг байсан. Удалгүй миний хүргэн ах болох залуу цэргээс халагдаж ирээд намайг Төмөр замын техниккумд шалгалт өгөх эсэх талаар асууж байсан юм. Тухайн үед би бичиг баримтгүйгээсээ болоод шөнө болгон унтаж чаддаггүй байсан болохоор тухайн мэргэжлээр ажиллахгүй ч бүтэн нойртой хонодог болъё гэж бодоод шалгалт өгч, тэнцэж байсан юм. Тэгээд сургуулиа амжилттай төгсөөд “Дархан-2”-т хувиарлагдсан. Сургуулиа төгссөны дараа 14 хоногийн амралт олгосон юм. тухайн үед би төмөр зам дагах юм бол нутаг руугаа явж чадахгүй гэж бодоод их мэргэжилдээ ихэд дургүй байлаа. Тиймдээ ч амралтын хугацаагаа хэдэн сараар хэтрүүлж байгаад ирсэн. Гэтэл миний ажил, амьдралын анхны дарга болох хүн намайг хоног хэтрүүллээ гэж загнаагүй. Харин ч нутаг ус, аав, ээжийг минь асууж, надтай хүнлэг харьцаж, надад итгэл хүлээлгэж байсан. Тэр үед би намайг танихгүй шахуу хүн надад ингэж сайхан хандаж байхад буруу санаалаад яах вэ ажлаад үзье гэсэн итгэл төрж байсан юм. Бас болоогүй амралтаас өмнө хэдхэн хоног дагалдангаар ажиллаж байсан өдрийн цалинг хүртэл бодоод надад  өгч байсан нь их дэм болсон. Тэр хүний ачаар би хоногийн хоолтойгоо залгаж, төмөр замаас амьдралынхаа насан туршийн ханьтайгаа учирсан. Тиймээс би өөрийгөө төмөр замд өртэй гэж боддог. Тийм ч учраас би ажлынхаа төлөө улайрдаг, чин сэтгэлээсээ хийхийг хичээдэг бусдын итгэлийг алдахгүй гэж зүтгэдэг байсан нь тэр.

-Ажлаа нэг ч удаа тасалдаггүй, хийдүүлдэггүй байсан нь дарга нарынх нь танд итгэсэн итгэл, хүлээлгэсэн үүргээс нь гадна таны төрөлх зан чанартай холбоотой байсан болов уу гэж бодож байна?

     -Би нэг эгч, гурван дүүтэй. Ээж минь намайг долоо, найман настай байхад бурхан болчихсон юм. Аав ээжээс минь хойш өөр хүнтэй ханилаагүй. Зөвхөн бидний төлөө зүтгэсэн сайхан хүн байсан. Тийм болохоор би аливаад хэрхэн хандах ёстойг, ажлыг чин сэтгэлээсээ бүрэн гүйцэт хийхийг, өөрийгөө хуурахгүй байхыг сурсан гэж боддог. Дарга нарын минь надад итгэсэн, намайг ойлгосон сэтгэлийн хүчинд би ажлаа муу хийж болохгүй гэдэг ойлголттой, хий гэсэн болгоныг нь хийдэг байсан. Тэр ч бүү хэл намайг төмөр замд ажлаад удаагүй байхад зөрлөгийн даргаар томилж байх жишээний.

-Та аль зөрлөгийн дарга болж байсан бэ?

      -Би долоо, найман зөрлөгийн дарга, орлогоч даргаар ажиллаж байгаад сүүлийн 18 жил нь улсын байцаагчаар Замын-Үүдэд ажиллаж байгаад  тэтгэвэртээ гарсан юм.

-Байцаагчаар ажиллаж байхдаа ямар зөрчлүүд илрүүлж байсан бэ?

     -Зах зээлд шилжихээс өмнө Замын-Үүд-Улаанбаатарын чиглэлд бараг хүн зорчдоггүй байлаа. Ганц, хоёрхон хүн бууна. Вагонаар ирж буй хүмүүсийг харсан улс тэдний охин тэр ирж байна. “Хэд хоногийн дараа буцах юм гэнэ” гэсэн яриа гардаг байсан. Харин зах зээлд шилжсэнээс хойш толгойтой болгон нь Эрээнээс бараа зөөдөг болсон. Ачаа нь битгий хэл хүн нь багтдаггүй байсан үе. Наймаачдын ачааг багтааж авчрах гэж нэмэлт тээш хүртэл гаргадаг байсан. Тухайн үед Эрээн рүү ойрхон ойрхон гардаг байсан хүмүүс билетгүй суух гэдэг байсан. Мөн тэсэрч, дэлбэрэх аюултай бараа авч орно. Төмөр замын аюултай бүсэд малчид малаа оруулчихдаг байсан гээд жижиг шажиг зөрчил мундахгүй гардаг байсан. Гэхдээ том осол аваар миний үед гарч байгаагүй юм. 

-Том, том ачаатай наймаачдын бичиг баримт, билетыг шалгах хэцүү байв уу?

     -Нэг хүн хэчнээн гахайтай явдаг байсан. Вагонд дандаа ачаа хэтрүүлцгээнэ. Чадлынхаа хэрээр авч ороод л энэ тэнд нь шингээчихдэг байж билээ. Вагон ч их юм багтаадаг унаа юм шүү дээ. Би бараг Эрээний бараагаар вагон дүүргэсэн наймаачдын ачаан дээгүүр мөлхөх нь холгүй зорчигчдын паспортыг шалгадаг байсан гээд л бод. Купений хаалгыг нь онгойлгоход л цонх нь харагдахгүй болтол ачаагаа чихчихээд өөрсдөө хаалгаа налаад зогсцгоож байдаг сан. Би ч зүгээр явж чадахгүй ажлаа сайн хийхийг хичээдэг байсан. 

-Таныг Замын-Үүдэд анх ажиллахаар очиход ямар нөхцөл байдал угтсан бэ. 20 жил амьдрахад нь юу, юу өөрчлөгдөв?

     -Намайг Замын-Үүдэд очиход төмөр зам нь элсэнд дарагдчихсан бараг харагддаггүй байсан. Төмөр замынхан элсийг нь зөөж, асгах аян өрнүүлсний хүчинд овоо дажгүй болж, одоогийн нөхцөл байдалд хүрээд байгаа. Түүнээс өмнө вагоны цонхоор татсан элстэй байлаа шүү дээ. Мөн шар вокзал, 10-аад шар байшингаас өөр барилгагүй жижигхэн баг, төмөр замын тосгон байсан юм. Одоо бол бараг аймаг шиг том сум болсон шүү дээ. Жил жилээр л хүн нэмэгдэж түүний хэрээр байшин барилга, гэр нэмэгдсэн дээ.