...Тэр аавынхаа хөтөлсөн замаар аавын хөвгүүдийг “хөтлөөд” алхаж явна. Уулын өндөр, усны гүнзгий, галын дөлөөс далдирах ч эрхгүй онцгой албыг тэр чиглүүлж яваа. Эргэж гэртээ харихгүй ч байж мэдэх эрсдэл дундуур туучиж яваа хэдэн бор аврагчаа “үүрээд”, тэр урагшилж л явна.
Тэр гэдэг нь Онцгой байдлын ерөнхий газрын дарга, хошууч генерал Б.Ариунбуян. Бид түүний удирдаж байгаа байгууллагынх нь 20 жилийн ойг тохиолдуулан амьдрал, албаных нь алдаа, онооны жимээр алхахаар цаг товлоод хэсэг хугацаа өнгөрсний эцэст уулзахаар болов. Үнэндээ, тэр дөрвөн аврагчаа алдчихсан гуниг, харуусалтай, хөмөрсөн тогоо шиг хүнд өдрүүдтэй нүүр тулж, халган байж зөвшөөрсөн нь энэ. Ийн учир “Залуу нь амьд яваг” гээд хээрийн түймрээс нэгийгээ авраад, өөрөө амь эрсэдсэн мэнэнгийн тал шиг тэнүүн сэтгэлтэй аврагчдын төв байранд хүрлээ. Аврагчдыг хамгаалдаг алтан соёмбо, өршөөдөг төрийн сүлдтэй хамт Б.Ариунбуян генерал биднийг тосов.
Тэр 17-хон насандаа цэргийн тангараг өргөж, эх орныхоо төлөө зүтгэх үүрэг авсан. Түүнээс хойш тэр төрийн албанаас урвалгүй, зүтгэсээр 37 дахь хавартайгаа золгож байна. “Үс тань их бууралтжээ. Удмынх уу, ажлын онцлог уу” гэсээр ширээнд суухад “Ажил, удмын аль аль нь нөлөөлсөн байх. Гэнэт л буурал үстэй болчихлоо” гэж даруухан инээвхийлсээр бидний яриа ийн үргэлжиллээ.
Тэрбээр “Отгонтэнгэр хайрханд 17 уулчин осолдсон харамсалтай хэргийн эрэн хайх ажиллагааг би удирдаж байлаа. Тэр үед би цөөн цагаан үстэй залуу байлаа. 72 цагийн хугацаатай эрэн хайх ажиллагааг зохион байгуулж, амь эрсэдсэн уулчдын цогцсыг олж, ар гэрийнхэнд нь хүлээлгэж өгсөн. Уулнаас унаж, цасан нурангид дарагдсан уулчдын цогцос ямар нүд хальтрам байсан гэж санана. Хамаг яс нь хугараад, эвхэгдчихсэн, арьс, мах нь барьцалдаад бөмбөг шиг болчихсон байсан. Ар гэрийнхэн нь хүнээ танихгүй байх чинь л хамгийн хэцүү юм билээ. Өмссөн хувцсаар нь л барагцаалж байгаа юм. Ажиллагаа дуусах гээд байдаг нэг хүний цогцос олдохгүй сандралдаад явчихлаа. Дундаа завсар гаргахгүй, металл хайгч ажиллуулаад, уулын бэлээс дээшээгээ самнаж байгаа юм. Металл илрүүлэгч нь 200 метр газарт л дуугарна. Аврагчид самнаж, самнаж ажиллагаа дуусахаас хэдхэн минутын өмнө үлдсэн хүний цогцсыг олсон. Тэр үед би аврагчдаараа үнэхээр бахархсан шүү. Хэдийгээр бид хэцүү бэрх ажиллагаанд явж, ар гэрийнхэнд нь хүнийх нь цогцсыг хүлээлгэж өгсөн ч хийх ёстой ажлаа бүрэн гүйцэт хийж чадсан. Ингээд л тэр ажиллагаанаас хойш миний үс эрчимттэй бууралтаж эхэлсэн. Цаг агаарын нөхцөл байдал, сэтгэл санаа ч нөлөөлсөн байх. Гэхдээ манай удмынхан хөширхөөрөө бууралтчихдаг юм аа” гэв.
.jpg)
Б.Ариунбуян генерал онцгой байдлын байгууллагыг 10 дахь жилдээ удирдаж байгаа. Өдөр бүр, минут тутам эрсдэлтэй нүүр тулж, бусдын амь, эрүүл мэнд, эд хөрөнгийг авран хамгаалж байгаа залуус нь түүний гол бахархал нь. Аюул, түгшүүр, харамсал, харуусалтай нүүр тулна. Туулаад гарахаас ч өөр замгүй. Тэр бүрд сэтгэл нь зовно, хэдэн аврагчийнхаа зүрх сэтгэлийг мохчих вий гэж түгшинэ. Даргын алба эрх ямба гэхээс илүүтэй үүрэг, хариуцлага, нуруутай байхыг л сургадаг ажээ.
Тэрбээр “Тэргүүндээ залсан алтан соёмбондоо л аврагчид минь найдаж, сүсэглэж, захирагдаж, тангарагтаа үнэнч, бусдын төлөө амь, биеэ үл хайхран зүтгэж байгаа. Би 17-хон настайдаа “Амь, биеэ үл хайхран Монгол Улсын төлөө зүтгэе” гэж тангараг өргөсөн. Энэ тангарагаас няцаж, урвах эрх бидэнд байхгүй. Бидний жаргал, зовлон яг ижилхэн. Ээлжнээс буусан ч дуудлагын хонхны чимээ нь сонсогдоод, галын дөлөнд хамт хайрагдаж, аюул, гамшиг бүхнийг сөрж байгаа шүү дээ. Гал, усны аюулаас, гамшгаас хүний амь аварна гэдэг хэчнээн сайхан гэж санана. Аюулыг сөрж аварна гэдэг чинь бидний бахархал. Заримдаа алдана, ононо тэр бүрд л бид атгасан гар шиг хамтдаа зогсож байдаг. Шөнө болгон аюулгүй, эрсдэлгүй байгаасай гэж түгшиж хононо. Өглөө болгон тэнгэр цэлмэг байгаасай гэж алтан соёмбондоо сүсэглэнэ. Үнэндээ, бидэнд гандан ороод ном уншуулж, засал хийлгэх ч зав байхгүй. Тэргүүндээ залсан соёмбондоо бүгдийг даатгаад гардаг улс шүү дээ” хэмээв.
Саяхан дөрвөн аврагчаа галын аюулд алдчихсан. Хүнээ алдсан айл ямар байдгийг хэн хүнгүй л мэдэх байх. Үгээр илэрхийлж барахгүй их харууслыг мэдэрч байна, тэд.
Б.Ариунбуян генерал “Ойрхон, ойрхон аймшигтай осол боллоо. Оны өмнөхөн гал түймрийн аюулд удам дамжсан гал сөнөөгчөө алдчихсан. Дараа нь, “Дүнжингарав”-ын уулзварт болсон ослын улмаас гурван аврагчаа алдсан. Чанга байна шүү. Яах ч аргагүй зүйл чинь гал, ус байдаг юм. Бид гал, усны эсрэг “тулалдах”-д бэлтгэгдсэн, амь биеэ үл хайхран зүтгэнэ гээд тангараг өргөсөн хүмүүс. Маш хүчтэй дэлбэрч, тархалт нь өндөр дүрэлзэж байна гээд гал руу орохгүй байж болохгүй. Аюулгүй байдлаа сайтар хангаж аваад л бушуухан унтраах гэж зүтгэнэ. Энэ хугацаанд гэнэтийн эрсдэл тулгарна, аюул биднийг отоод л байж байдаг юм. Дөрвийн дөрвөн хүнээ 49 хоног нь дуусаж амжаагүй байхад алдана гэдэг хэлж чадамгүй харуусал. Эмгэнэж, гашуудаж, харамсаж байгаа ч бид ажлаа зогсолтгүй явуулж, аварсаар байх үүрэгтэй. Тэднийхээ хийж чадаагүйг нөхөд нь үргэлжлүүлж, хүний алтан амийг аварсаар л байх аврагчдын минь тэмцэл дуусашгүй...” гээд санаа алдаж, нулимсаа арчив.
Тэр магадгүй төрийн сүлдэндээ залбирч байгаа байх. Цурам ч хийх завгүй аюул бүхэнтэй тэмцэж байгаа аврагчдаа хайрлаж суугаа байх. Бас харуусч байгаа нь ч илт...
Б.Ариунбуян генералын сэтгэлээс гардаггүй, одоо ч түгшүүлдэг ажиллагаа нь Туркийн газар хөдлөлт гэнэ. Тэрбээр “Турк Улсад болсон газар хөдлөлтөд 35 хүний бүрэлдэхүүнтэй аврах багаа явуулсан. Би хэр баргийн зүйлийг хэцүү, бэрх гэж хэлдэггүй. Тэр 14 хоног ёстой хэцүү байсан шүү. Хамгийн сайн, чадвартай гэсэн аврагчдаа явуулсан хэрнээ л түгшээд байгаа юм. Манай алба хаагчид 70 гаруй орны аврагчидтай мөр зэрэгцэн зүтгэж, сайн ажиллаад ирсэн. Газар хөдлөлт гэж ямар аймшигтай байдгийг зүрх сэтгэл, биеэрээ мэдрээд ирсэн. Асар том туршлага хуримтлуулж байгаа хэрэг л дээ. Цаг явж өгөхгүй, өдөр, хоног өнгөрөхгүй ёстой хэцүү юм билээ. Миний хүүхдээс ялгаагүй шижигнэсэн хэдэн алба хаагч маань шүү дээ. Аврах ажиллагаанд л “хамт” үүрэг гүйцэтгэж, сэтгэл түгшсэн хэд хоног өнгөрсөн дөө. Манай залуучууд сонор сэрэмжтэй байж, ажиллагаагаа маш амжилттай даваад ирсэн. Тэр үед албаараа, алба хаагчдаараа мөн ч их бахархсан шүү” гээд мишээсэн юм.
Түүнийг аав нь хөтөлж, цэргийн хүн болгосон гэнэ. Угтаа тэр гитарчин, урлагт хайртай хүү байжээ.
Одоо ч урлагтаа хайртай генерал “Ааваас “Яагаад намайг цэргийн хүн болгосон юм бэ” гэж асууж амжаагүй л явна. Манай удамд цэргийн хүн байхгүй. Би анхных нь болсон. Аав ч цэргийн хүнтэй нөхөрлөж, ойрхон байж үзээгүй. Аравдугаар анги төгсдөг жил аав “Миний хүү цэргийн хүн болбол яасан юм бэ. Цэрэгт хүн ер нь цэгцтэй, дэгтэй, сайхан болдог юм байна” гэж хэлсэн. Тухайн үед цэрэгжилтийн спортын хичээл ордог, намайг түүндээ дуртай учраас тэгж бодсон ч байж магад. Эсвэл намайг урлаг “хөөгөөд” явчихна гэж бодсон байхыг ч үгүйсгэхгүй. Би чинь тэр үед хөгжим сонирхдог, найзуудтайгаа хаа сайгүй дуулж, хуурддаг хүү байлаа. Орц хонгил, гудамж, талбай ер нь хөгжмөө тоглож, дуулаагүй газар байхгүй. Хожим аав маань “Чамайг цэргийн хүн болгоогүй бол баарны дуучин болчихсон байгаа даа” гээд инээж байсан. Тэгэхээр хүүгээ төрд даатгая л гэж бодсон болов уу. Гэхдээ би аав, ээжийнхээ чихнээс хонх уясан сахилгагүй хүүхэд байгаагүй юм шүү. Ангиасаа дөрвүүлээ найзладаг, гитар, дуу хөгжимд хачин дуртай. Гитар авах мөнгөгүй, нөгөөх нь тийм ч элбэг биш учраас мөрөөдлөөрөө өөрсдөө гитар урладаг. Дамбадаржаад манай Бааска найзынх байдаг. Тэнд одоогийн Ерөнхийлөгч Хүрэлээ, Бааска бид банзан гитар мөн ч олныг урласан даа. Үнэндээ, Ерөнхийлөгч миний хар багын найз байгаа юм. Бид Бага тойрууд уйлж, дуулж л бага насаа өнгөрөөсөн юм шүү дээ. Банз, мод нийлүүлээд, дотор нь радиогийн мембрам суулгаад, аккорд өсгөгчтэй холбоод өөрсдийнхөө сэтгэлгээгээр гар гитар бүтээнэ, сонин, содон авиа, ая гаргана, түүнийг нь хүмүүс сонсох, харах гэж Бааскагийн хашааны үүдэнд шавдаг байж билээ. Ийм л сэтгэлгээ өндөртэй, техник чадвар сайтай хөвгүүдтэй найзладаг байлаа. Бид сүүлд буюу 2016 онд хүүхэд насны мөрөөдлөө биелүүлж, “Андууд” амьд хөгжмийн хамтлагтай болсон. Хүрэлээ маань энэ бүхнийг сэдэж, бид бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ анхны тоглолтоо хийсэн. Түүнээс хойш үе үехэн гитараа барьж аваад “нүдэж” байна, бусдаар ажлаасаа өндийхгүй юм аа, бид. Хэрэв цэргийн хүн болоогүй бол миний амьдрал тодорхой байгаа биз дээ. Хувь заяа, хүний зураг төөрөг гэдэг чинь тэгээд хөтлөөд, хөтлүүлээд л явчихдаг юм байна.
Аавын үгэнд хөтлөгдөөд тухайн үеийн Цэргийн дээд сургууль, одоогийн Батлан хамгаалахын их сургуулийн Ар тал, эдийн засгийн ангид элсэж байлаа. Шалгалт өгч, бүгдэд нь чармайж, зүтгэсний хүчинд би сонсогч болсноор цэргийн хүн болсон түүхтэй. Аав, ээж хоёр дүү, бид гурвын боловсролд хачин их анхаардаг байлаа. Хоёр өрөө орон сууцныхаа нэгийг нь хичээл, ном хийх тусгай өрөө болгож, тохижуулж байсан. Түүний хүчинд л бид гурав боловсрол эзэмшиж, алив зүйлд тууштай байж сурсан. Цэргийн хүн болох тийм амар байгаагүй ээ. Сонсогчоос л амьдрал эхэлж байгаа юм” гэлээ...
Түүнд цэргийн амьдралаас “зугтаж”, ганзагын наймаачин болох боломж байсан. Харин түүнийг тангараг, дарга хоёр нь явуулаагүй ажээ.
Тэрбээр “Арван жилээ төгсөөд, аав, ээж, Бага тойруугаа орхиод Хүрэлээ бид хоёр цэргийн хүн болсон. Сонсогч болсон даруй л цэргийн хуаранд тусгаарлаад, байрлуулчихаж байгаа юм. Хүүхэд байсан учраас цэргийн дэг, журам, соёлд дасахад анхандаа амар байгаагүй. Гэрээ санана, ганц, хоёр дэглүүлж, чангалуулсандаа шантарна. Ер нь л зохицож амьдрах, дасан зохицох, даван туулах дөрвөн жил байсан шүү. Сүүлдээ ч тэгээд дасчихдаг, өөрийгөө болгоод явчихдаг болсон. Бусад аавын хөвгүүдийн үзсэн бүгдийг л үзэж, туулсан даа, сонсогчийн дөрвөн жилд. Тэр хэрээр хатуужил, дэг журам, хариуцлагад суралцсан.
Нийгэм солигдож, зах зээлд шилжих үед цэргийн хүн болж, ажлын гараанд гарлаа. Ардын армийн 276 дугаар тусгай хороонд албаны даргаар томилогдсон. Дөрвөн жил ур чадвар, бие бялдар, сэтгэл зүйгээрээ бэлтгэгдсэн шинэхэн офицерууд хуарангаасаа албанд томилогдох мөч мөн ч сайхан шүү. Шижигнэж байгаа юм л даа. Би 276 дугаар тусгай хороонд гурван жил хангамж, төлөвлөлт хариуцсан штабын офицероор ажилласан. Харамсалтай нь, арми анги, салбараа нэгтгэж, цомхотголд оруулж байсан үе таарч, хороо маань татан буугдсан. Тэгээд армиа орхих уу, цаашаа шилжих үү гэдэг сонголтын цэгт хүрлээ. Тэр үед армийнхан нүүдлийн шувуу шиг нүүж, зах зээлд хөл нийлүүлж, худалдаа наймаа эрхэлж эхэлсэн үе. Дөнгөж 21 настай офицер бусдыг дагана, дэрвэнэ. Тэгж яваад “Ер нь бусад шиг ганзагын наймаа эрхэлье. Төрийн ажлыг орхиж, хувийн амьдралаа хөөе” гэсэн бодлоо баталгаажуулахаар өргөдлөө бариад ангийн захирагч руугаа орлоо. Ангийн захирагч дэд хурандаа Ж.Амгаабазар “Миний хүү, чамайг армиас гаргахгүй. Боловсон хүчний мэдэлд шилжүүлнэ. Дараагийн анги, салбар руу томилогдтолоо сайн ажиллаарай. Төрийн ажлыг хийсэн шиг хийх хэрэгтэй шүү” гэж хэлээд өргөдлийг маань ураад тавьчихсан. Аргадаж хэлсэн үг, үйлдэл нь намайг гарцаагүй байдалд оруулж байгаа юм. Өргөдлийнхөө тасархайг түүгээд даргын өрөөнөөс гарлаа. Улаанхуаранд байрлах 310 дугаар анги буюу Армийн хангалтын төв баазад цэргийн төлөөлөгчөөр томилогдсон. Сонгиноос Улаанхуаранд ирж байна гэсэн үг шүү дээ. Хугацаат цэргийн алба хаагч байхгүй, дан ахлагч, офицерийн бүрэлдэхүүнтэй төв баазад цэргийн төлөөлөгч, тасгийн даргаар таван жил ажиллаж, 1996 онд Зэвсэгт хүчний жанжин штабын төлөвлөлтийн офицероор томилогдсон. Манай үеийнхнээс сайхан, сайхан офицерууд зах зээлээ дагаад, армиасаа гарсан. Үүнд л их харамсаж явдаг юм даа. Хэрэв тэд армидаа ажилласан бол өнөөдөр манай үеийнхнээс мөн ч олон хурандаа, генерал “төрсөн” байгаа. Энэ салбарт онцгой үүрэгтэй ажиллаж, олон ч ажлыг сайхан хийж гүйцэтгэсэн байх болов уу гэж боддог юм. Дөрвөн жил нэг өрөөнд, нэг хуаранд амьдарсан он жавуудаа бодохоор ийм л бодол төрөөд байдаг юм даа. Гэхдээ бид хаа хаанаа хийх ёстой ажлаа хийгээд, үүргээ гүйцэтгээд сайхан амьдарч байгаа нь сайн хэрэг. Хүний л амьдрал шүү дээ гэж зөвтгөж боддог юм. Армидаа ажиллахын зэрэгцээ өөрийгөө хөгжүүлж, герман хэл оролдож эхэллээ. Батлан хамгаалахын их сургуулийн герман хэлний ангид суралцаж, анхан шатны мэдлэгтэй боллоо. Тэгээд Боловсролын яамнаас зарласан магистрын хөтөлбөрт өрсөлдөж, тэнцсэн гэдэг хариу авсан. Хэдийгээр би өрсөлдөөнд ялсан ч Боловсролын яамнаас “Та Батлан хамгаалах яаманд харьяалагдаж байгаа учраас энэ шугамаараа дамжуулж хүсэлтээ хүргүүл” гэсэн албан бичиг хүлээж авсан. Тухайн үеийн яамны удирдлагуудад энэ тухайгаа уламжилсан ч хариу өгөхгүй байсаар хугацаа нь хэтэрчихсэн. Гэтэл миний хуваарийн оронд Батлан хамгаалах яамны удирдлагад ажиллаж байсан хүний хүү арын хаалгаар орчихсон юм билээ. Тэгээд л надад хариу өгөхгүй, хугацааг нь хэтрүүлсэн байгаа юм. Үүнийг нь би хожим мэдсэн. Тэгээд л алив зүйлд шударга хандах хэрэгтэйг, энэ чиг шугамыг барьж ажиллах ёстойгоо мэдсэн. Олон аавын хүү над шиг хэлмэгдэж, хуваариа ч бай, ер нь боломжоо булаалгах харууслыг мэдрэхгүй байгаасай л гэж хүсдэг юм. Гэхдээ би өөрийнхөө төлөө тэмцсэн, явсан. Зэвсэгт хүчний жанжин штабын дарга, дэслэгч генерал С.Дашзэвэг рүү орж нөхцөл байдлаа илтгэсэн. Анх ороход “Нөхөр минь, чамайг явуулахгүй, ажлаа хий” гэхээр нь “Мэдлээ, гүйцэтгэе” гээд гарсан. Гурав хоногийн дараа дарга дуудуулаад “Чамд явах хүсэл үнэхээр байна уу” гэхээр нь би сурах хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлж, тэтгэлгээ даргын хүүхдэд булаалгаснаа хэлсэн. Тухайн үедээ залуу ч байж дээ, дөнгөж амьдрал зохиосон, зорилгодоо хүрэхийн тулд шантрахгүй явж байгаа хүү л байж гэж өөрийгөө зөвтгөдөг. С.Дашзэвэг генерал “Чи мэргэжил дээшлүүлж ирчихээд, Батлан хамгаалах салбартаа үргэлжүүлэн ажиллаарай” гээд намайг эргэн орох нөхцөлтэйгөөр чөлөөлж өгсөн. Тэнд нэг хүн бусдын боломжийг хумсалж байхад энд шударгаар ажиллаж байгаа мянга мянган хүн байгаа гэдэг итгэлийг би даргын өрөөнөөс олж авсан. Тэгээд сэтгэл шулуудаж, Зэвсэгт хүчинд 10 гаруй жил алба хашсан би 2000 онд ХБНГУ-ын Шпайнерийн төрийн захиргааны их сургуульд Захиргааны эрх зүй, төрийн удирдлагын мэргэжлээр магистрын зэрэг хамгаалахаар мордсон юм даа” гээд мишээлээ.
Гэхдээ тэр эх орондоо эргэж ирээд цэргийн амьдралаасаа түр хугацаанд завсарласан. Гэхдээ өөрийнхөө биш өрөөлийн хүсэлтээр шүү. Тэр ажил олдохгүй байх, хичээсэн, хөдөлмөрлөсөн өдрүүдийнхээ шанг хүнд булаалгахын зовлонг туучаад гарсан.
Тэрбээр “Гурван жилийн дараа эх орондоо ирлээ. Надад Германд үлдэх боломж байсан уу гэвэл байсан. Мэргэжлээрээ ажиллаж, өндөр хөгжилтэй оронд үр хүүхдээ өсгөж, хүмүүнлэг орны иргэн болж амьдрах санал ирсэн. Харин надад үлдэх бодол, тэнд ажиллах хүсэл байгаагүй. Өөрийнхөө сурсан, мэдсэн жаахан зүйлээ эх орныхоо хөгжил цэцэглэлтэд зориулж, хичээж ажиллаад үзье гэх хүсэл тээгээд хүний нутгаас эх орон руугаа яарсан. Герман Улс тийм өндөр хөгжилтэй байхад манай улс яагаад хөгжиж болохгүй юм гэх бодол тэнд намайг үлдээгээгүй юм л даа. Эх орондоо ирсэн, гэхдээ намайг угтсан нөхцөл төсөөлж, мрөөдсөнөөс өөр байсан. Батлан хамгаалахын салбартаа эргэж орж чадаагүй. Ажилд орох хүсэлтэй өгөөд зургаан сар хүлээлээ, байдаггүй. Ажилд авах эсэх нь тодорхойгүй, хариу өгөхгүй байгаад л байлаа. Энэ хооронд хүний амьдрал явж байгаа шүү дээ. Эхнэр, хоёр хүүхэд минь намайг хүлээгээд хоолтой, хоолгүй хонох дээрээ тулж байгаа юм. Гэхдээ аав, ээж, сайн ханийн буянд тэр чулуу өшиглөсөн өдрүүдийг даваад л гарсан. Хожим сонсох нь, явахдаа асуудалтай учирснаа дээш нь мэдэгдэж, буруу зүйлтэй үзсэн нь намайг эргүүлж авахгүй байх нөхцөл бүрдүүлсэн шиг байна лээ. Гэхдээ би гомдоогүй. Харин ч ийм байж болохгүй юм байна, үүнийг өөрчлөх ёстой гэдэг зарчимтай болсон. Анхны ажлын гараа, сургуульд явах боломж олдсон учраас Батлан хамгаалахын салбартаа дандаа талархаж явдаг юм. Одоо ч тэгээд надад тохиолдсон зүйл өөр хүнд тохиолдохгүй, нийгэм өөр болжээ. Ингэж л би хүний нутагт эрдэм сурч ирчихээд, эх орондоо зургаан сар чулуу өшиглөсөн юм даа. Сүүлдээ нөхцөл байдлыг ойлгоод өөр ажил хайж эхэлсэн.
Тэр үед Чингэлтэй дүүргийн ЗДТГ-ын бүтэц зохион байгуулалтын өөрчлөлт явагдаж, Төрийн захиргаа удирдлагын хэлтэстэй болж байгааг дууллаа. Тэнд очиж шалгалт өгөөд, хэлтсийн даргаар нь томилогдсон. Орон нутгийн захиргааны байгууллагад ажиллах боломж олдсон нь миний амьдралын бас нэг түүхийн баялаг хуудас байлаа. Армиас энгийн салбар руу шилжин ажиллах нь амаргүй байсан ч би сурсан бүгдээ хэрэгжүүлж, шинэчлэл хийхэд гар бие оролцсондоо сэтгэл дүүрэн байдаг. Хүний хөгжлийн тусгайлсан хөтөлбөр хэрэгжүүлэх гэж зүтгэсэн. Зорилгодоо хүрч, үр дүнг нь ч сайн гаргасан. Засаг даргын орлогч хүртлээ орон нутгийн захиргаанд долоон жил хичээж ажиллаад, онцгой байдлын салбарын хүн болсон” гэсэн юм.
Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Онцгой байдлын байгууллагыг байгуулж, анхны сайдаар ажилласан. 2015 онд Ероөнхийлөгчийг Шадар сайдаар ажиллаж байх үед нь Б.Ариунбуян генерал Онцгой байдлын асуудал хариуцсан зөвлөхөөр томилогдож байжээ. Гадаадад эзэмшсэн мэргэжлийнхээ ажлыг хийхээр найзтайгаа нэгдсэн нь тэр байлаа.
Тэрбээр энэ тухайгаа “Тэр үед бид Галын аюулгүй байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга дээр нь гардаж ажиллаж байлаа. 2015 онд Онцгой байдлын ерөнхий газрын бүтцэд өөрчлөлт орж, даргаар нь хошууч генерал Б.Бадрал томилогдсон. Нэг өдөр Шадар сайд өрөөндөө дуудаад, ОБЕГ-ын дэд даргаар ажиллах санал тавьсан. Надад дарга болох бодол байгаагүй учраас шуудхан л татгалзаж орхилоо. Тэгээд тэр уулзалт тиймхэн болж өндөрлөсөн. Дараа нь ОБЕГ-ын дарга Б.Бадрал “Та манай дэд даргаар ажиллавал яасан юм бэ. Тань шиг мэргэжлийн, усыг нь ууж, ёсыг нь дагасан хүн энэ албаны хүмүүсийг ойлгоно. Та сургууль, соёлыг нь төгссөн, яг л тохирох хүн байна даа. Зөвлөхийн ажлаа энд ирээд гүйцэтгэ” гэв. Би ч татгалзсан байр суурин дээрээ байж, “Энд надад хийх юм байгаа. Би эндээ тууштай ажиллаж, хууль эрх зүйн талаас нь ажиллах хүсэлтэй байна” гэж хэлээд орхисон. Дараа өдөр нь Хүрэлээ сайд дуудаад “Чи аавтайгаа очиж уулзчихаад ир дээ. Тэгээд шийдвэрээ гаргаарай” гэсэн. Хүрэлээ аавтай минь дотночилж юм ярина, шатар нүүнэ, ер нь ойрхон байцгаадаг хүмүүс. Аавын үгийг сонсох дуртай, аав ч Хүрэлээг хүү шигээ хайрладаг юм. Тэр орой нь аавынх руу гараад алхсан. Очоод хоол, цай болж, ганц, хоёр нүүж байгаад “Хүүд нь ОБЕГ-ын дэд даргаар ажиллах санал ирлээ. Би эхний удаад татгалзлаа. Надад Шадар сайдын зөвлөхөөр ажиллаж, энэ салбарт хийх бодлогын хэд хэдэн ажил байна” гэж хэлсэн чинь миний муу аав чухал харж байснаа “Төрөөр гуйлгадаггүй юм шүү, миний хүү. Төрийн төлөө зүтгэдэг юм” гэсэн. Төрд чи хэрэгтэй болжээ, хэрэг болох үедээ хэргээ гаргаж байгаарай гэсэн санааг хэлж байгаа юм л даа. Маргааш өглөө нь гутлаа тосолж аваад, ОБЕГ руу алхчихлаа. Тэгээд зөвшөөрч байгаагаа хэлээд, дэд даргаар нь томилогдож байсан түүхтэй. Нэг л мэдэхэд “Мэдлээ, гүйцэтгэе” гээд зогсож байсан. Аав минь намайг хариуцлагатай ажилд томилогдлоо гэж баярлаж байсан гэсэн. Гэхдээ миний аав хүүгээ буурал үстэй генерал болно гэж бодоогүй л явсан байх” гэв.
Мөн тэрбээр үргэлжлүүлэн “Б.Бадрал даргатай хамтарч олон ажил хийж бүтээхийн төлөө зорьсон. Зөвд зөөлөн, бурууд хатуу байх зарчим бидний гол огтолцол байлаа. Төрийн алба шударга зарчимд нийцэж, урагшлах ёстой. Онцгой байдлын албыг мэргэшсэн, үйл ажиллагаа нь тогтвортой, олон улсын жишигт нийцэх суурийг нь бэхжүүлж, чанга авч явахыг зорьсон. Энэ маань ч биелэлээ олоод явж байгаа. Бидэнд урагшлах, олон улсын стандарттай мөр зэрэгцэн ажиллахад цаг хугацаа, санхүү хэрэгтэй. Ингэхийн тулд бид хичээсээр л байгаа. Цаашид ч Онцгой байдлын байгууллага маань бүс нутгийн, дэлхийн хэмжээнд үйл ажиллагаагаа явуулдаг улам чадварлаг алба болон бэхжих нь дамжиггүй” хэмээв.
Түүний мөрөөдөл өндөр цол байгаагүй гэнэ. Генерал болсон тухай нь бид хоёр ийн хөөрөлдсөн юм.
Тэрбээр “Байлдагчийн халаасанд генералын мөрдэс байдаг л гэж ярьдаг юм. Ер нь олон аавын хүүгийн мөрөөдөл энэ шүү дээ. Гэхдээ миний санаанд бол үнэндээ генералын поган багтаж байгаагүй. Ингэж ярьвал хүмүүс худлаа хэллээ гэж магадгүй шүү. Надад яагаад ч юм генерал болчихоод зогсож байх тухай бодол байгаагүй нь үнэн. Генералуудыг харахаар хэзээ ч хүрэхгүй оргил санагдаж, сүрддэг байлаа. Зүгээр л өмнөх ажлаа хийгээд бусдын адил хичээж амьдрахыг хүссэн. 2017 оны гуравдугаар сард Ерөнхийлөгчийн Тамгын газраас орой болсон хойно залгасан. “Гомбожавын Ариунбуян мөн үү. Та Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн зарлигаар хошууч генерал цол хүртэхээр боллоо. Та даруйхан “Бөртэ” цэргийн хувцасны үйлдвэрт очиж, хувцасны захиалгаа өгөөрэй” гэсэн. Тэгээд хоёр хоногийн дараа Төрийн ордонд цолоо авах гээд очсон доо. Шагнал гардуулдаг хүн нь “Бригадын генерал цолыг Онцгой байдлын ерөнхий газрын тэргүүн дэд дарга, Гомбожавын Ариунбуянд хүртээв” гэж хэлэх мөч сайхан байсан. Хүн тийм бахархалт цаг мөчид эцэг, эхээ л боддог юм билээ. Аавдаа очиж үнсүүлэхийг, энэ сайхан мэдээгээ хамгийн түрүүнд хэлэхийг хүссэн. Аав “Миний хүү, ажилдаа чин үнэнчээр зүтгээрэй. Хүний амь, эд хөрөнгийг авран хамгаална гэдэг сайхан. Энэ албыг нэр төртэй авч явахын тулд хоёргүй сэтгэлээр зүтгэнэ шүү” л гээд мөрөн дээр зөөлхөн илсэн. Их дулаахан, нөмөртэй, сайхан үе шүү. Мөрөн дээр байгаа мөрдэс нэмэгдэхийн хэрээр үүрэг, хариуцлага, үүрэх ачаа нэмэгддэг юм байна” гэлээ.
УДМЫН ТҮҮХ
Эвлэлийн хорооны ажилтны хүү Монголын Онцгой байдлын салбарыг гал, усан дундуур удирдаж явна.
Таны удмын түүхээс сонсож болох уу гэхэд “Миний аав, ээж хоёр Увс аймгийн гаралтай хүмүүс байдаг юм аа. Дэлхийн хоёрдугаар дайнтай зэрэгцэж төрсөн аав, ээж хоёр маань хувь тавилан ижил гэмээр багаасаа хатуу, хүтүү амьдрал дундуур туучиж, хүн болсон гэдэг. Хоёр, гуравхан настай байхдаа аав ээжээсээ өнчирч, эмээ, авга ахындаа өргүүлсэн юм байна лээ. Бусдын л адил борог амьдралтай, мал маллаж байгаад, сургуульд сурсан. Аавыг сургуульд ороход эмээ нь Увс аймгийн Ховд сумаас нүүж, Улаангомын буюу төвийн сургууль бараадуулсан байдаг. Аав аравдугаар ангиа онц төгсөөд, МУИС-ийн Санхүү, стастик, эдийн засгийн ангийг дүүргэсэн. Сургуулиа төгсөөд Эвлэлийн төв хороонд санхүүгийн ажилтнаар томилогдож, ажилласан түүхтэй. Харин ээжийг өсгөсөн авга ах нь Төмөр замын төв эмнэлгийн ерөнхий эмчээр томилогдож, Тэс сумаасаа гарсан. Тэр үед авга ах нь миний ээжийг Улаанбаатар хот руу татаж, Худалдааны техникумд сургасан байдаг. Ээж маань насаараа Улсын их дэлгүүрт ажиллаж байгаад нийгэм зах зээлд шилжих үед гавьяаныхаа амралтад гарсан. Улсын Их дэлгүүрийн түүхийг бүтээлцэж, өнөөдөрт хүргэсэн хүмүүсийн нэг нь яах аргагүй миний ээж. Аав, ээж минь гэр бүл болоод удаагүй байхдаа Дархан-Уул аймаг руу томилогдож, би тэнд айлын том хүү болж мэндэлсэн. Аав Эвлэлийн хорооны ажилтан учраас бид ч бас тушаалаар ажиллаж, тушаалаар амьдардаг байлаа шүү дээ. Намайг хоёр настай байхад манайх Дарханаас Хэнтий рүү нүүж, Хэнтийгээсээ Улаанбаатарын Бага тойрууд ирж суурьшиж байлаа. Үндсэндээ, миний бага нас Бага тойрууд л өнгөрсөн дөө. Бидний амьдралын гэрч нь Бага тойруу учраас тэндээ дуртай, хайртай, нэг тийм дулаахан, сэтгэл хорогдсон сайхан газар. Аав, ээж хоёрын минь удмын түүх ийм. Би чинь сэхээтэн гаралтай, айлын том хүү, хоёр дүүтэй хүн гэдгээрээ бахархдаг. Манайхан цөмөөрөө л улс, хувьсгалын төлөө ажиллаж, амьдарсан. Хоёр дүү минь гэр бүлтэйгээ гадаадад боловсрол эзэмшиж, тэндээ суурьшсан. Би энд голомтоо сахиад, эх орондоо амьдарч байна даа” гэхтэй зэрэгцээд түүний хаалга дуугарлаа. Туслах нь “Шадар сайд ирлээ. Төлөвлөгөөний дагуу хуралдах учир та явалгүй бол болохгүй нь” гэснээр бидний яриа энэ удаад өндөрлөлөө. Тэрбээр хувцсаа янзлаад, малгайгаа өмсөөд, өрөөнөөсөө гарч одсон юм.
Б.Ариунбуян генерал хэлж байна лээ. “Өргөсөн тангарагтаа үнэнчээр зүтгэж, төдийгөөс өдий хүртэл энэ салбарт бие, сэтгэлээ зориулж яваа албан хаагчдаараа бахархаж байна. 20 жилийн түүхтэй энэ байгууллагад зүтгэж байгаа хэн бүхэн аврах, хамгаалахын төлөө тэмцэж, хичээж байгаа шүү. Миний хэдэн аврагчид бол Монголын эрэлхэг хөвгүүд. Албаараа, ажил мэргэжлээрээ омогшин бахархсан, эрэлхэг зоригт эрхэм үйлсээрээ үлгэрлэн манлайлагч эх орны хөвгүүдтэй энэ цаг үед мөр зэрэгцэн ажиллаж байгаадаа туйлын бахдалтай байна. Мөн мөр зэрэгцэн, энэ албаны төлөө зүтгэж яваад, амиа алдсан 50 гаруй албан хаагчийнхаа ар гэр, тэднийхээ өмнө эмгэнэж байна. Та нар минь эх орны баатар шүү” гээд хоолойгоо зангируулж байна лээ.
Онцгой байдлын аврагчид 20 жил хавар модод нахиа дэлгэх, зун хээр хөндий талд тэр чигтээ цэцэгс найган ганхах, намрын модод навчис юугаа гөвж хотын гудамжаар шар навчис хөглөрөхийн, өвлийн талд цас малгайлан будрахын сайхныг мэдрэх ч сөхөөгүй аюул бүхэнтэй нүүр тулж, “тулалдаж” байна. Тэдний ачаар ямар олон хүн хорвоод амьд байхын, амьдрахын сайхныг ахин үнэ цэнтэйгээр мэдэрч элэг бүтэн, эрүүл саруул үлдэж байгаа гэж санана аа...
2024 оны гуравдугаар сар.
| ТЭМЦЭЛ... |
|
| Монгол Улс, Улаанбаатар хот, Сүхбаатар дүүрэг, VIII хороо, "Ардын эрх"-ийн байр, Гуравдугаар давхарт Эргэлт.мн редакц |
| 7509-1188 |
