Хатгал тосгонд байх “Arya Cafe”-д яваад ортол нэг өнгийн нэлээд хэдэн ном ширээн дээрээ дэлгээд тавьчихсан зорьж очсон Ч.Бат-Уянга маань сууж байна. Өнгөрсөн намар л Улаанбаатараас гарсан дайвар ачаа нь ярилцагчид маань өдийд л ирж байгаа нь энэ. Сайн харвал яруу найрагч Б.Одгэрэлийн “Үл таних зочин” ном байх бөгөөд Улаанбаатараас 1000 км орчим зайтай Хатгалд тосгонд ирэхдээ бороо, шороо “үзэж” олон ном норж, дарагшжээ. Тэгээд л ярилцагч маань намайг иртэл норсон хэдэн номоо хатаахаар эгнүүлэн тавьсан нь тэр байж.

“Үл таних зочин” номыг дурссаны учир нь ярилцагч Ч.Бат-Уянга энэ цаг мөч хүртэл миний хувьд “Үл таних зочин” байсныг хэлэх байна. Цахим сүлжээгээр харилцаж, санал бодлоо солилцож байсан ч, уулзаж, танилцаж байгаагүй бидний анхны уулзалт энэ.

               Хатгал тосгонд “Мөсний баяр” болоод аялал, зугаалга эхэлдэг зунаас бусдаар ажин түжин байх аж. Тийм цагаар ихэнх худалдаа, үйлчилгээний байгууллагууд ажилладаггүй. Харин саяхнаас өдөр бүр үйлчилгээ үзүүлдэг хоёр ч газар нээгдэж, ярилцагчийн маань “магнайг тэнийлгэсэн” сурагтай. Түүнээс урьд байнга ордог байсан гэх “Arya Cafe”-д уулзсан Ч.Бат-Уянга бид хоёр ярилцлагаа эхлүүлэхээр төв зам дагуу байх рестораны зүг гарлаа. Саяхан нээгдсэн гэх ч хэдийнэ олон үйлчлүүлэгчтэй болсон рестораны нэгэн буланд сууснаар бидний ярилцлага эхэлсэн юм.

-АМЬДРАЛАА ЭРГЭЖ, БУЦААГААД ДАХИН СОНГОЛТ ХИЙХ БОЛОМЖ ГАРСАН Ч, ДАХИАД Л ХУУЛЬЧИЙН МЭРГЭЖЛЭЭ СОНГОНО-

-Та Улаанбаатараас явж, алсын буйдхан Хатгал тосгонд ирж амьдрахаар болсон тухайгаа анх цахим хаягаараа мэдэгдэж байсан даа. Түүнээс хойш хагас жил гаруйн хугацаа өнгөрлөө. Хатгалд суурьшаад сумын ахуй амьдралд хэр дасаж байх юм бэ?

               -Дасах гэдэг үг тохиромжгүй. Би хэл, соёлын хувьд ялгаатай гадаад оронд очоогүй. Монгол хүн Монголдоо амьдарч буй тул дасан зохицох гэдэг үг зохицохгүй болов уу. Харин хөл, хөдөлгөөн ихтэй, хүн зон бужигнасан нийслэл хотоос буйдхан тосгонд ирсэн тул ахуйн болон харилцааны ялгаа бий л байх. Хэдий гэр бүлээрээ амьдарч байгаа ч, хүн гэдэг амьтан тус тусынхаа “хувь”-ийг л бодно. Өмнө нь Улаанбаатарт байхад надад “Өөрөөс минь өөр хэн ч байхгүй” гэх бодол төрөх болгонд түүнийгээ сатааруулах, мартуулах зүйл олон байсан. Харин энд өөр.  Эхний гурван сар таньдаг ч хүн үгүй. Тийм орчинд “Өөрөөс минь өөр хэн ч байхгүй” гэх бодолтойгоо нүүр тулаад ирэхээрээ “Би гэж хэн юм бэ” гэсэн асуултын хариуг хайж эхэлдэг юм байна. Эхэндээ дурсамжуудаа ахин дахин онгичиж өнгөрсөндөө “амьдарсан”. Мартсан юм бол мартсан л юм байдаг. Гэсэн ч мартсан, санаанд ч оролгүй явсан дурсамжууд гэнэт эргээд сэргэх шиг.

-Нэг талаараа өөрийн бичиж, бүтээж байгаа зүйлдээ хайртай байсандаа ч тэр үү, хуульчийн ажлаасаа “зугтсан” юм болов уу гэж бодогдож байсан. Худлаа юу?

               -Би ажилдаа дуртай. Амьдралаа эргэж, буцаагаад дахин сонголт хийх боломж гарсан ч, дахиад л хуульчийн мэргэжлээ сонгоно. Хүний амьдрал, төлөвшил, мөн чанарт нөлөөлдөг маш олон сонголт байдгаас миний хувьд хамгийн том нь мэргэжил минь.

               Мөн шүлэг, яруу найраг гээд бичих ажилдаа ч дуртай. Өмнө нь аль нэгийг нь сонгох ёстой мэт бодож, аль нэгийг нь сонгож чадахгүйдээ бухимдаж л байсан. Гэхдээ тэр бүх хөндүүр мэдрэмж цаг хугацааны эрхээр үгүй болжээ.

-Таныг хүмүүс олон өөр “өнгө”-өөр харах юм билээ. Хуульч, өмгөөлөгч, судлаач, яруу найрагч, шүлэгч, сэтгүүлч гээд л. Харин Ч.Бат-Уянга гэх хувь хүн өөрийгөө эдгээрээс алинд нь хамаатуулж боддог юм бол оо?

               -Хүмүүсийн хамгийн сайн мэдэх “Чи яг хэн юм бэ” гэдэг асуулт бий. Энэ асуултыг надаас хүмүүс асуухаар би өөрийгөө “танихаа” больчихдог. Улаанбаатарт байхдаа болоод одоо ч тэр хуульч, судлаачаар ажилладаг тул “Хуульч уу” гэвэл мэдээж “Тийм”. “Сэтгүүлч үү” гэвэл сэтгүүл зүйн ажил хийж, түүнийгээ нийтэлдэг учир хариу нь “Тийм” л болж таарч байна. “Яруу найрагч уу” гэвэл харин “Наадах чинь эргэлзээтэй” гэдэг байлаа. Гэвч одоо бол дээрх ажил, мэргэжлээс алийг нь ч асуусан “Тийм ээ” л гэж хариулдаг болсон. Хүн хүнийг ч, өөрийгөө ч ямар нэг тодорхойлолтод багтаах гээд байх нь төвөгтэй зүйл. “Эргэлзээтэй” гэж хариулдаг байсан асуултдаа хүртэл нэгэнт л шүлгийн ном гаргасан тул амаа хамхиад л суухаас өөр аргагүй боллоо.

-Хатгал тосгонд ирж, суурьшихаасаа өмнөхөн “Анидча” шүлгийн түүврээ гаргасан санагдаж байна. “Анидча” таны анхны яруу найргийн ном. Гэхдээ “Анхны шүлгийн түүврээ хожуу гаргалаа даа” гэж бодогдоогүй юу?

               -Би багаасаа бичдэг байсан ч ном гаргана гэж ер бодоогүй.  Хориод насандаа “Дуучин л юм бол дуулсан шиг дуулж, яруу найрагч юм бол бичсэн шиг бичих хэрэгтэй” гэж боддог байв. Хуульчаар ажиллах хугацаандаа шүлэг бичих байтугай уран зохиолын ном тухтай унших чөлөөгүй явжээ. Гэтэл 30 гараад анхныхаа шүлгийн номыг хэвлүүлсэн. Хориод насны үзлээсээ ялгаатай нь “Монголын уран зохиол надаар дутахгүй. Гээд мань мэт илүүдэхгүй” гэдгийг ойлгосон. Нэг ч яруу найрагчаар дутахгүй мөртөө хэн ч илүүдэхгүй гэхээр Монголын уран зохиол гэж том багтаамжтай сав байна л даа (инээв).

-“ЯРУУ НАЙРАГЧ Ч.БАТ-УЯНГА” ГЭХЭЭР МИНИЙ ДУРГҮЙ ХҮРДЭГ-

-Хүмүүс “Яруу найрагч уу” гэж асуухаар “Эргэлзээтэй” гэж хариулдаг тухайгаа ярьсан даа. Тэгэхээр “Анидча” түүврээ гаргах хүртлээ өөртөө, бичсэн зүйлдээ сэтгэл дундуур байсан гэсэн үг үү?

               -Дундуур байгаад одоо дүүрсэн гэсэн утга бус. Мөр холбож, хэдэн шүлэг л бичсэн төдий болохоос өөрийгөө “Миний бичсэн юмны яруу нь ч, найраг нь ч хаана байгаа юм бол доо” гэж одоо ч боддог. Үнэнийг хэлэхэд номоо гаргаснаас хойш хэсэг хугацаанд тун тухгүй байв. Хүн өөрөө өөртөө хэрхэн хандах тухайтад л юм даа, шүлгүүд минь хэт эмзэг санагдсан юм. Хамаг сэтгэлээ байгаагаар нь дэлгээд тавьчихсан өнгөрсөн цагийн өөрийгөө 30 гарсан хойноо харахад сул дорой санагдсан. Нарийн ярьвал тэр шүлгүүдийг бичсэн тухайн үеийн би л сул дорой байсныг мэдэрч байгаа хэрэг л дээ.

-Тэгэхээр “Анидча” түүвэртээ 20 гаруйхан настай үеийн шүлгүүдээ ч бас хэвлүүлжээ?

               -Хүмүүс өдөр болгон шүлэг бичиж чаддаг байж магад. Харин би үгүй. Ямар үедээ бичдэг вэ гэвэл гутарсан, гунигласан, шархалж, шаналсан гээд л дандаа сэтгэл зүйн асуудалтай үедээ бичдэг байж. “Анидча” номон дахь ихэнх шүлэг нь миний 25 хүртлээ бичсэн шүлэг. Гэтэл би одоо 34-тэй. Гэвч хэвлээд гаргаснаас хойш наад хүн чинь, наад шүлгийг чинь бичсэн хүн би биш ээ гээд байж болохгүй. Шүлгүүдээ ном болгоод гаргахдаа л хэдийнээ өөрийн хамгийн сул дорой, эмзэг талаа дэлгэсэн. Уул нь зөвхөн найзууддаа л тараахаар зориуд цөөн тоогоор хэвлэсэн ч тооцоогүй олон хүнд хүрчихсэн.

-20 гаруйхан насны сул дорой, эмзэг бүхнээ буюу “нүцгэн биеэ” харуулчихсан юм шиг байсан болохоор уу?

               -Ном гаргасны дараа хүмүүс “яруу найрагч” гэж цоллоод нэрний маань урд яруу найрагч гэж үг тавиад эхэлсэн. Гэхдээ би түүнд нь ерөөсөө дасдаггүй. “Яруу найрагч Ч.Бат-Уянга” гэхээр миний дургүй хүрдэг.

-Тэгвэл би энэ ярилцлагаа нийтлэхдээ таныг юу гэх билээ. Шүлэгч гэвэл яах вэ?

-Түүнийг та л мэднэ шүү дээ.

***

Энэ хүрээд бид хоёр ярилцлагаа түр завсарласан юм. Ресторанаас гарч ирээд хэсэг зуур буйдхан тосгоны буй болгоныг ажих зуур ярилцагчийн маань утас хангинаж байна. Танил нь бололтой дуудлагыг аваад ихэд дотно ярьж байна. Дуудлага тасарсны дараа сониныг нь асуувал Ч.Бат-Уянгынд Улаанбаатар, Мөрөнөөс хоёр хэсэг зочин ирж байгаа гэнэ. Зочид ирэх хүртэл бид хоёр хаврын хатгал тосгоноор хэсэг алхангаа ярилцав.

***

-Таныг Улаанбаатараас Хатгалд ирж суурьших болсныг олон хүн адал явдалтай зүйрлэж бичсэн байна лээ. Энэ насанд адал явдалтай амьдрах бие болоод сэтгэл зүйн талаасаа хэр байна?

               -Хүн цаг хугацаа өнгөрөхийг тэр бүр анзаардаггүй бололтой. Эх хүний хувьд хүүхдээ том болох тусам л хөгширч байгаагаа аяндаа мэдрэхээс өөрөөр цаг хугацааг тэгтлээ мэдрэхгүй юм. Хүн өдөр болгон насаа бодож явах биш дээ. Гээд одоо 20-оод насанд тохиолдсон шиг үйл явдал дахин тохиолдвол шүлэг бичихгүй даван туулж чадна. Би тэр үеэсээ сэтгэлийн тэнхээ сууж, 20 настай өөрөөсөө хүчтэй болсон. Шүлэг ямар амьдрал биш, тэр үед шүлэг бичихгүйгээр хувьхан шаналалаа давж чаддаггүй байлаа.

               Хатгалд ирснийг хүмүүс өнгөцхөн харахдаа л “адал явдал хайж” гэж бодож байх шиг, үнэндээ тийм биш. Ихэнх хүн хүнээс аливааг асуухдаа хариултыг нь анхнаасаа таамагладаг. Ердөө л таамгаа нотлохоор асуудаг. Тэр болгонд нь би хүссэн хариултыг нь л өгдөг болсон доо. Хэрэв та намайг “Адал явдал хайж ирсэн үү” гэвэл би “Тийм ээ” л гэнэ. Таны таамаг энэ л биз дээ. Би өөрөө ч таалаа, тийм үү.

-ГОО ЗҮЙТЭЙ, БҮТЭЭГЧИЙНХ НЬ МӨН ЧАНАР МЭДРЭГДДЭГ БҮТЭЭЛД ДУРТАЙ-

-Ч.Бат-Уянга гэж хувь хүн юуг сайхан гэж бодож, юунаас сайхан мэдрэмж авдаг юм бэ?

               -Юм бүхнээс сайхныг мэдэрдэг. Эсрэгээрээ юм бүхнээс муухайг мэдэрдэг. Гэхдээ сайхныг огт мэдэрч боломгүй туйлын муухай зүйл ч амьдралд бий. Хувь хүнийхээ хувьд би ямар нэг юманд уулга алдаад байдаг хүн ер биш. Юу ч бай бүхэлдээ сайхан гэхээс илүүтэй түүнийг бүрдүүлэгч ширхэгүүдийн сайхныг анзаарахыг хичээдэг. Ер нь юмс энгийн хийгээд бодитой байх тусмаа сайхан. (Тэгээд замын хажуугийн хашааг зааж байснаа) Жишээ нь, Хашаа байлаа гэхэд шив шинэ мод эсвэл будагтай байхын оронд хэдийнэ нар, салхинд будаг нь халцарч, онгосон байх нь сайхан санагддаг. Хүн ч гэсэн ялгаагүй “халцарсан” байвал... Харин урлагт бол гоо зүйтэй болоод бүтээгчийнх нь мөн чанар мэдрэгддэг бүтээлд дуртай.

***

Ч.Бат-Уянга бид хоёрыг ресторанаас гараад нэг ч их удаагүй байтал Мөрөнгийн зочин нь ирлээ. Тэгтэл өнөө зочин нь “Цэцгийн нэртэй сууринд”, “Дээврээс дуслах хавар” шүлгийн түүврээ хэвлүүлсэн яруу найрагч Ц.Гончиг байж таарав. Яруу найрагч Ц.Гончиг, Ч.Бат-Уянга бид гурав “Arya Cafe”-гаас гурван кофе аваад тус кафены хажууханд байх сумын Соёлын төвийн хашаанд орсон юм. Яг тэр үед сумын Соёлын төвийн дээвэр дээр хунгарласан цас өдрийн наранд хайлж, доош урсаж байх аж. Бидэн ч түүнийг ажин байтал Ч.Бат-Уянга “Хатгал тосгонд ирснээсээ хойш л Ц.Гончиг найзынхаа яагаад “Дээврээс дуслах хавар” гэж бичсэнийг нь ойлгосон доо” хэмээсэн юм. Биднийг 90 орчим жилийн настай гэх Соёлын төвийн дэргэд хөөрөлдөн суух хооронд ярилцагч дээр маань ирэх Улаанбаатарын зочид нь хүрч ирэв. Ингээд ярилцагч маань ч зочдоо дагуулж гэртээ хүрэх болж, бидний ярилцлага энэ хүрээд түр өндөрлөсөн билээ.

***

Санамсаргүй учрал байдаггүй гэдэг шиг Ч.Бат-Уянга, Ц.Гончиг бид гурвын уулзалт ч мөн санамсаргүй байгаагүй гэх бодол Хатгалаас Улаанбаатар руу ирэх замдаа ч, ирсэн хойно ч бодлоос гарсангүй. Эмэгтэй хүн, тэр дундаа эмэгтэй яруу найрагчийн мэдрэмж, сэтгэлгээ, мөн бүтээлээ бусдад үзүүлэх эмзэглэл. Хаврын Хатгалд очсоноос хойш сар гаруйн хугацаа өнгөрөөд байтал нэг өдөр байшингийн дээврээс дуслах усыг хараад “бодлоос гардаггүй” ярилцагч руугаа захидал бичихээр шийдсэн юм. Тэгээд би

Хатгал тосгоны буйдхан нутагтаа сайн суугаа гэдэгт итгэнэм.

               Улаанбаатарт яг одоо шөнийн 02:01 цаг болж байна. Гадаа бороо шивэрч, ирж буй зуны үнэр үнэртэж байна. Хатгал тосгонд цаг агаар хэрхэж байна вэ?

               Нэгэн цагт яруу найрагч Ц.Гончиг та хоёртой Хатгал тосгонд кофе уугаад ярьж сууснаа, тэр үед таныг Ц.Гончигийг “Дээврээс дуслах хавар” гэж яагаад бичсэнийг ойлгосон тухайгаа ярьж байсныг тань санан энэ захидлыг эхлүүлэв. Улаанбаатарын шовх өндөр барилгуудын дээврээс “зун” дусалж байна даа. Миний санахын өнгөрсөн зун хур багатай байсан. Хаа очиж энэ зун бороо хуртай байх нь ээ.

               Энэ хавар шүлэг их бичиж, ном сайн уншив уу? Анимэ, цуврал кино хэр их үзэж байна вэ? Б.Одгэрэл ахын “Үл таних зочин” шүлгийн түүврийг хэдийнэ уншиж дуусаад, тараахыг нь тараан үлдээхийг нь авч үлдсэн биз ээ гэж бодон сууна. Хатгал тосгоны эл хуль, нам гүмхэн хэвээрээ юү. Тийм газар, тийм нөхцөл байдал ч шүлэг бичих сэдэл их өгдөг болов уу гэж бодох боллоо. Тиймээс ч таны хоёр дахь шүлгийн номтой удахгүй уулзах итгэл талбиж байна. 20 гаруй насны “чармай нүцгэн” шүлгүүдээ хүмүүст харуулсан гэж нэгэн цагт ярьсан тань бодогдож, “ухаан суусан” гэж ярьж байсан өнөө цагийн тань шүлгүүд хэрхэх бол гэхээс хорхой хүрээд л сууна даа.

Таныг тун удахгүй хариу бичнэ гэж найдаж байна.

Гүнээ хүндэтгэсэн А.Азсайхан

хэмээн Ч.Бат-Уянгад хаяглан захидал илгээсэн юм. Харин ярилцагч маань нэг их удалгүй хариу өгсөн нь бөөн баяр дагуулав. 1000 гаруйн км хол зайд суугаа Ч.Бат-Уянга бид хоёрын хорвоо ертөнцийг өөр өөрийнхөөрөө таних, хэн нэгэн яруу найрагчийн бичсэн шүлгийн мөн чанарыг ойлгох гэсэн энэ ярилцлагаа түүний хариу захидлаар өндөрлөе.

Хариу захидалд:

Сайн байна уу, сайхан зусаж байна уу? Билгийн тооллоор зуны тэргүүн сар гарсан тул, таны бичсэнээр Улаанбаатарт зун үнэртэж буй тул ийн асуух нь зүй биз ээ. Манай нутагт таныг ирэх үед ямар байсан түүгээрээ шахам. Тэгэхэд хавар байсан даа? Тиймээс зуны Улаанбаатарт суугаа тань руу хаврын Хатгалаас бичиж сууна.

               Саяхан хаврыг хүлээн адгаж асан сэтгэл одоо зунд л тэмүүлэх юм. Бодох нь ээ, намраас бусад цагт дараагийн улирлыг л хүлээдэг байжээ. Аргагүй дээ, Улаанбаатарын өвөл уйтай шүү дээ. Харин Хатгалын өвөл сайхан байлаа. Тэсхим хүйтэн, тасхийсэн жавар хичнээн үзэсгэлэнтэй гээч?. Хажуугийн дэлгүүр рүү алхаад ирэх зуурт л хацраа жаварт хайруулах шахах мөртөө хийморь сэргэх мэт болдог доо. Гэснээс 10 жилийн урьд надаас нэг хүн “Эмэгтэй хүнд хийморь байдаг юм уу?” гэж жинхнээсээ гайхаж асууж билээ. Энэ захиаг бичиж дуусгаад түүн рүү залгаж “Хийморь байдаг юм аа” гэж хариулбал мань хүн санах болов уу?. Асуугчдаа бол дэмий л яриа байсан биз, гэтэл асуулгагч нь арван жил санаж явсан байх юм. Гэвч тэр яриаг санаж буй гэдгээ саяхныг хүртэл мэдэхгүй явлаа. “Өнгөрснийг ер нь хэн ч, юуг нь ч мартдаггүй, дурсамж гэгч нь зөвхөн санагдах зохистой цагаа хүлээгээд сэтгэл, тархины хаа нэгтээ байж л байдаг бололтой” гэж ноднин бичиж байсан юм, түүнийгээ л өөртөө ахин дахин нотолж явна.

               Бид зун ирснийг юугаар мэддэг юм бол? Агаарын дулаан хэмээр үү? Хөхөө донгодохоор уу? Нуурын дэргэдэх тосгоных учраас нуураараа баримжаалах болов уу? Нуурын мөс Эгийн голоос өгсөж хайлсаар хуучнаар бол Ханх-Хатгалын дамжлага баазын гүүр хавьцаа хүржээ. Энэ мөс зургадугаар сарын 15-д гэхэд сая л бүрэн хайлж дуусна гэх юм. Тэр үеэс эхлэн жуулчид шавж, наймдугаар сарын дунд хүртэл тосгон түчигнэдэг гэнэм. Тиймээс таны “Хатгал эл хуль, нам гүмхэн хэвээрээ юу” гэх асуултын хариу ойлгомжтой биз ээ.

               Сүүлийн хоёр сар ер нь юу ч үзсэнгүй шахуу, саяхан "Loki" хэмээх зургаан ангит цуврал эхлүүлсэн боловч намраас нааш дуусгаж амжихгүй шинжтэй. Үүний дараа "Doctor Strange in the Multiverse of Madness" үзэх ёстой гэх тул тэр ч хойшилж магад. Амин хувийн хийгээд албаны ажил ар араасаа ундарч, хоолойд тулгасан хутга аятай байна. Хэдий кино үзэж чадаагүй ч энэ хавар хэд хэдэн шүлгийн түүвэр цааш харуулав. Таны дурдсан "Үл таних зочин"-ыг бол бүх хувилбарыг нь уншив. Анхны хувь надад угаас бий, таныг байхад ирсэн нь бол хоёр дахь хэвлэл, "Эзнийг нь олж өгөөрэй" хэмээн “Өдрийн сонин”-ы тоймч Ц.Баасансүрэн эгч  өгчилгөсөн юм аа. Түүнээс хойш гаргасан нэмж засварлан гурав дахиа хэвлүүлснийг Хатгалд ирсэн зочин дурсгаснаар би ийн уг номын бүх хэвлэлтийг уншсан хүн болов доо. Тарааж бол дуусаагүй ээ, ердөө зургаа, долоог л бэлэглэв. Яг эзэн-хүүхдийг нь олж өгтөл нэлээн хэдэн жил болох биз ээ.  Номын тухайтад бол над мэтийн багачууд юу ярих вэ, залуу, ид, идэр насыг туулж буй эр хүний сэтгэлийг унших таатай байлаа. Сүүлд шүлгийг нь уншаад эзнийх нь хүйс, насыг бодсон тохиол нь Б.Батзаяагийн "Лонхонд байсан шүлгүүд" түүвэр юм. Эмэгтэй болоод тэгдэг сэн үү, шүлгээс эр сэтгэл мэдрэхээр таатай. Эмэгтэй хүнийг таних хэцүү гэдэг дээ, эрэгтэй хүнийг ч адилхан шүү дээ, ер нь хүнийг таньж барахгүй биз ээ.

               За байз, та өөр юу асуулаа? Санатлаа өөр зүйл бичиж л байя. Утсаар ярих, сошиал сүлжээний хэрэгслийн аль нэгээр зурвас бичилцэх өчнөөн боломж бий атал та зориуд сонгож захиа бичсэн  тул уртхан  хариу өгөх нь зөв. Захиа ер нь урт байвал л, чаатаар бичиж болох юмсаас арай дөнгүүрхэн байвал сайхан юм билээ. Хатгалд ирснээс хойш цөөн бус удаа захидал бичиж, хүлээн авсан байна. Намар, өвөл, хавар бичээд явуулаагүй захидал ч хэд хэд бий, нэг мөр явуултлаа хэмээн нэмж бичсээр л буй. Явуулах эсэхээ одоо бол мэдэхгүй юм, гэхдээ хаа нэг тохиох жигтэйхэн хөөрүү эсвэл эмзэг, уйтай өдрүүддээ шуудан руу зүглэж магад л юм.

               Танаас захиа аваад багахан гайхав, тэгэх мөртөө таны насыг мэдээд ойлгов. Хориод насанд л танихгүй шахам хүн рүүгээ захиа бичих санаа төрөх юм болов уу. Би ч бас 21 насныхаа хавар уншсан номынхоо ар хавтсанд байх зохиогчийн мэйл хаягаар бичиж байлаа. Хаваржин л мэйл бичилцсэн атлаа юун талаар байсныг нь үнэндээ санахгүй юм. Эгчирхэх гэсэндээ хэлээгүй юм шүү, хориод нас шидтэйг гуч гараад л мэдсэн учраас тэр. Уул нь би ярилцлага өгмөөргүй байсан юм аа, танд ч удаа дараа татгалзсан санагдана. Нуулгүй хэлэхэд "Анидча" хэмээх хөөрхийлөлтэй номыг гарснаас хойш, нэмээд Хатгалд ирснээс хойш сэтгүүлчид яриа өгөөч гэж олон удаа асуужээ. Хариулахын тулд хариугаа яг таг мэддэг байх хэрэгтэй шиг, гэтэл надад ер нь баттай таньж мэдсэн зүйл гэж ер үгүй, эргэлзэгч хэвээрээ л. Даанч хотоос зориод ирж буй хүнийг хөөлтэй нь биш дээ, ингээд танд болоод “Ub.life” сайтын Ж.Тэгшжаргалд яриа өгөв, мөн ч ичгүүртэйеэ. Саяхан найз сэтгүүлч эгчдээ "Ergelt.mn-ээс гээд зургийн аппарат, үүргэвч үүрсэн залуу Хатгалд хүрээд ирдэг юм" гэж хэлтэл "Тэр аргагүй ээ, эрхлэгч нь хөлөөрөө ажилладаг Э.Хүрэлбаатар шүү дээ, залуусаа адилхан сургаж буй биз, маш сайн, хөдөлмөрлөж байхад нь чи дуугүй ярилцлагаа гаргуул" гэв ээ.

“Эцэг эх минь

Төрсөн нутгийнхаа ууланд байна

Зожиг би

Сөүлд байна.

Ах эгч нар минь

Пусанд байхад

Замын зардалгүй болохоор

Очиж үл чадна.

Нөгөө ертөнцөд очиход ч

Замын зардал хэрэг болдог бол

Би үүрд мөнх явж чадахгүй нь.

Ай даа, бодоод байх нь ээ!

Амьдрал хэр гүнзгий юм бол доо” /Чонь Санбён/

               Өвөл ийм нэг шүлэг уншсан юм. Дарханд суугаа судлаач, яруу найрагч Г.Бямбажав эгч халуун намраар илгээсэн олон номон дунд Солонгосын яруу найргийн ном байв. Тэнд бас "Өвлийн саруудад, уулын дунд суугаа надад цаг тооны бичиг хэрэг үгүй" гэх утгатай мөрт бий. Ай даа, хуанли харах хэрэг үгүй ахуйн дундаас  бодоход, амьдрал хэр гүнзгий юм бол доо?. Өө, саналаа, шүлэг бичиж байна уу гэсэн шүү дээ, хаа нэг бичнэ ээ бичнэ, сүйдтэй юм биш дээ. Нээрэн та Улаанбаатарт анхны бороо орлоо гэсэн шүү дээ, энд ч адил шөнөөр орсон. Гэхдээ тан шиг догдлоогүй ээ, хүүгийнхээ алгаа тосон инээхийг харах зуураа “Гадуур хүрмийг нь өмсгөе дөө, ханиад хүрэх вий” хэмээн санаа зовнисноос өөр зүйлгүй. Анхны бороо, цасыг хайхрахаа болих үе ирэх юм гэж хориод насандаа төсөөлөөгүй ээ. Гуних юун, өдөр бүр өөрийн дуутай гэж хэний ч билээ мөрт байдаг, түүн шиг л өнөөдрийн бороонд догдлоогүй сэтгэл маргаашийн бороонд үймж магад аа.

За, үг олдож үхэр холдлоо. Түүнээс наана хөлдөх нь, өнөөдөр тун хүйтэн өдөр байна, дулаацах ая бодох минь, Түр баяртай.