Сүүлийн жилүүдэд дэлгэцийн донтолт гэх эмгэг хүүхэд, залуучуудын дунд түгээмэл тархацтай өвчин болсон. Манай улсад 1990-ээд онд анх компьютер тоглоом нэвтэрч, 2013 оноос хүүхдүүд цахим тоглоомонд донтох эмгэгийн улмаас Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төвд хандах болсон байдаг. Тэр цагаас хойш жил тутам хэдэн арван хүүхэд дэлгэцийн донтолт оноштойгоор тус төвд эмчлүүлсээр буй. Ялангуяа цар тахлын улмаас бүх сургууль, цэцэрлэг хаалгаа барьсантай холбоотойгоор хүүхдүүд гэртээ гар утас, компьютер тоглоом олон цагаар тоглож, улмаар дэлгэцийн донтолтын эмгэгтэй болох нь түгээмэл болжээ. Энэ талаар СЭМҮТ-ийн хүүхэд, өсвөр үеийн клиникийн эрхлэгч Л.Цэрэндолгортой ярилцлаа. 

 

- Дэлгэцэнд донтох гэх энэ өвчинд аль насны хүүхдүүд илүү өртөж байна вэ. Хүйсийн хувьд ялгаа байдаг уу?

 

      - Өнгөрсөн 2020 онд бид сүүлийн таван жилд  сэтгэцийн өөрчлөлтөөр хэвтэж буй хүүхдүүдэд судалгаа хийж үзсэн. Тэгэхэд 10-14 насны буюу ид өсвөр үе нь эхэлж буй хүүхдүүд, тэр дундаа эрэгтэй хүүхдүүд дэлгэцийн донтолтын эмгэг тусах магадлал өндөр гарч ирсэн. Нийт дэлгэцийн донтолттой хүүхдүүдийн 98 хувь нь эрэгтэй хүүхэд байсан. Эрэгтэй хүүхдүүдийн хувьд юу илүү донтуулж байна вэ гэхээр гар утасны тоглоом байна. Охидын хувьд сошиал медиа түлхүү хэрэглэж, тэр хэрэглээ нь донтуулж байна гэсэн ялгаа ажиглагдаж байна. Хөвгүүдийн донтуулж буй тоглоом нь агуулгын хувьд нилээд хүчирхийлэлтэй, байлдаж, тулалддаг тоглоом байдаг. 

 

- Дэлгэцийн донтолт гэсэн оноштой хүүхдүүдийн тоо нэмэгдэж байна уу?

 

       - 2013 оноос эхлэн хүүхдүүд дэлгэцийн донтолт гэсэн оноштойгоор үзүүлж эхэлсэн. Тухайн үед жилд 15-20 хүүхэд л үзүүлж хэвтэн эмчлүүлдэг байсан. 2017 онд дэлгэцийн донтолтын хамгийн өндөр тоо бүртгэгдсэн. Тэр үеэс дэлгэцийн донтолтын тухай эцэг эхчүүдийн ойлголтыг сайжруулах шаардлага тулгарсан. Одоо манай төвд хандаж байгаа хүүхдүүдийн тоо их байгаа ч хэвтэн эмчлүүлэх буюу донтолт нь хүндэрсэн хүүхдүүдийн тоо нэмэгдээгүй байгаа.

- Дэлгэцийн донтолттой хүүхдэд сэтгэлзүй, бие махбодийн хувьд ямар шинж тэмдэг илрэх вэ?

 

      - Дэлгэцийн донтолтонд хамгийн их илэрч буй шинж тэмдэг нь маш удаан хугацаагаар гар утас, компьютер тоглох. Үүнийгээ дагаад олон сөрөг үр дагавар гардаг. Зүй нь бол биемахбодийн хувьд хүүхэд маань нас нь бага байх тусмаа хөдөлгөөн их хийж байж стресс нь тайлагддаж, өсөлт, бойжилтын процесс нь хэвийн явагддаг. Мөн маш сайн хөдөлж, тоглож байвал хүүхэд сайн унтаж амарч, үүний дараагаар танин мэдэх үйл ажиллагаа нь хэвийн явагддаг. Гэтэл дэлгэцэнд донтсоноор энэ бүхэн эсрэгээрээ болчихож байгаа юм. Хүүхэд идэвхитэй хөдөлгөөн хийхгүй, маш олон цагийг нэг байрлалаар өнгөрөөж байна. Тэгэхээр хүүхдэд хөдөлгөөний хомсдол үүсч, үүнийгээ дагаад сөрөг нөлөө их гарч байна. Мөн манайд хандаж буй хүүхдүүд олон цагаар дэлгэц ширтэж сууснаар хоолны дуршил нь буурч, жингийн алдагдалд орсон байдаг. Мөн идэвхитэй хөдөлгөөн хийдэггүй хүүхэд үеийн хүүхдүүдтэй нь харьцуулахад нуруу намхан байдаг тал ажиглагддаг. Утас, компьютер удаан ширтсэн хүүхэд хол, ойрын хараа нь хурдан муудна. Үүнээс гадна хүүхдийн сэтгэлзүйд нь муугаар нөлөөлдөг. Яг л архи, хар тамхинд донтсон хүн шиг утас, компьютерийг нь хязгаарлаад эхлэхээр нөгөө юм аа хайж, юу хийхээ мэдэхээ больж эхэлдэг. Тэгэхээр дэлгэцийн донтолтын хор уршиг бол далайц томтой байдаг. 

 

- Хүүхэд гар утас, дэлгэцийн донтолттой болход нөлөөлөх хүчин зүйл мэдээж олон байгаа байх. Үүнд хамгийн их нөлөөлдөг хүчин зүйл юу байдаг вэ?

 

       - Судалгаан дээр ярих юм бол хүүхэд өөрөө тэр зүйлийг тоглосоор байгаад донтож байна гэсэн зүйл бараг байдаггүй. Өөрөөр хэлбэл дэлгэцэнд донтоход нөлөөлсөн шалтгаан гэж байдаг. Магадгүй гэр бүлийн орчин нь хүчирхийлэлтэй, тухайн хүүхдийг үл хайхардаг. Эсвэл хүүхдэд биемахбодийн болон сэтгэл санааны дарамт үзүүлдэг орчинд амьдардаг хүүхэд өөрийнхөө стрессийг бууруулахын тулд авч буй арга хэмжээ нь юу байдаг вэ гэхээр найз нөхдөө дагаад тоглоом тоглох юм уу, донтох ямар нэг зүйл хийж эхэлдэг. Тэр нь даамжраад асуудлаас нь илүү асуудал болж хувирдаг. Яг л архи уудаг хүн шиг. Гэр бүлд нь хүчирхийлэл байхгүй байлаа гэхэд эцэг, эх нь хүүхдийнхээ хажууд утсаа байнга оролддог байвал хүүхэд бас л түүнийг нь даган дууриана. Тэгэхээр донтолт үүсэх нэг нөхцөл нь эцэг эхчүүд өөрсдөө дэлгэцийн донтолтын талаар мэдээлэлгүй байна. 

 

- Энэ төрлийн оноштой ирсэн хүүхдийг хэрхэн эмчилдэг вэ. Мэдээж олон улсын жишигт нийцсэн эмчилгээ хийдэг байх тийм үү?

 

     - Тиймээ. Манайх ДЭМБ-аас гаргасан заавар зөвлөмжийн дагуу эмчилгээгээ хийдэг. Энэ өвчний хувьд шинэ гарсан сэтгэцийн эмгэг. Энэ эмгэг газар авсан бусад орнууд хэрхэн тэмцэж буйг давхар судалж эмчилгээндээ нэвтрүүлдэг. Сэтгэлийн хөдөлгөөнөө удирдах чадвар нь алдагдчихсан, хэт түрэмгий аашлаад байгаа хүүхдийг бид хэвтүүлэн эмчлэхийг зөвлөдөг. Хэвтүүлэн эмчлэхдээ сэтгэл заслын эмчилгээ хийнэ. Мөн шаардлагатай тохиолдолд эмийн эмчилгээ хийнэ. Олон хоногоор нойргүй тоглосон хүүхдэд нойрсуулах, тайвшруулах эмчилгээ хийнэ, мэдрэлийн ядаргаанд их орсон хүүхдэд дархлаа дэмжих “Витамин” эмчилгээ хийх, физик эмчилгээнд хамруулах зэргээр эмчилдэг. Үүнээс гадна хамгийн чухал сэтгэл заслын эмчилгээ хийнэ. 

- Ямар хугацаанд эмчлэгддэг вэ?

 

        - Тасагт хэвтэн эмчлүүлэх нь 10-14 хоног байдаг. Тухайн хүүхэд хэр хурдан хүлээн зөвшөөрч байна гэдгээс хамаараад эмчилгээний хугацаа удааширдаг. Сэтгэл заслын эмчилгээ багадаа гурван сар үргэлжилдэг.

 

- Эмчлэгдсэний дараа дахиж өвчин сэдрэх тохиолдол байдаг уу?

 

        - Дахиж өвдөөд ирэх тохиолдол байдаг. Гэхдээ цөөхөн. Энэ нь бол тухайн гэр бүлийн орчноос л шалтгаална. Гэр бүлийн гишүүд эмчийн зөвлөгөөг хэр дагаж байгаагаас шалтгаална. Хүүхдийг эдгээгээд гаргалаа гэхэд гэр бүл нь хайхрамжгүй, үл тоодог хэвээрээ байх юм бол хүүхэд хэсэг хугацааны дараа эргээд нөгөө стресс тайлах аргаа хэрэглэж эхэлнэ. Үүнийг гэр бүлд нь ойлгуулах гэж хүүхдээ эмчилхээс ч хүндрэлтэй байдаг.

 

- Дэлгэцийн зөв дадалд сургах нь зөв гэж ярьлаа. Тэгэхээр хэдэн насны хүүхдэд өдөрт хэдэн цагийн дэлгэцний хэрэглээ байх зөв бэ?

 

        - Өдрийн хэдэн цагийг дэлгэцэнд зарцуулвал сэтгэцийн эрүүл мэндэд хор нөлөөгүй вэ гэсэн тоо баримт улс орон болгонд өөр өөр байдаг. Монгол хүүхдүүдэд хэт нарийвчлалтай тоо зохимжгүй. Яагаад гэвэл тэр нь эргээд дарамт болдог. Барагцаалсан тоо зохимжтой байдаг. Дэлхийн улс орнууд хоёр хүртэлх насны хүүхдэд утас битгий үзүүл гэдэг дээр нэгэн дуугаар санал нийлдэг. Бага насны хүүхдийн гавал, тархи нь нимгэн байдаг учир цахилгаан хэрэгслийн ялгаруулдаг долгионыг нэвтрүүлэх хор нөлөө нь их байдаг. Тийм учраас хоёроос доош насны хүүхдэд утас огт бүү үзүүл, хажууд нь утас бүү оролд. Хоёроос зургаан насны хүүхдэд өдөрт нэг цаг утас үзүүлж болно. Ингэхдээ шууд нэг цаг биш баг багаар харилцан яриад үзүүлвэл дэлгэцийн донтолт болохгүй. Зургаагаас арван хоёр насны хүүхдэд дээд тал нь хоёр цаг дэлгэц үзүүлбэл хүүхдийнхээ сэтгэцийн эрүүл мэндийг хамгаалж чадна. Мөн өсвөр насны хүүхдэд дээд тал нь гурван цагийг зөвлөдөг. Энэ цагийн хуваариар дэлгэц үзвэл айх зүйл огт байхгүй.